Rotunda św. Prokopa w Strzelnie
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie to największa romańska świątynia w Polsce, zbudowana na planie koła. Została konsekrowana 16 marca 1133 roku, a jej ukończenie datuje się na drugie dziesięciolecie XIII wieku. W 2018 roku obiekt uzyskał status pomnika historii.
Architektura
Budowla z granitowych ciosów kamiennych i piaskowca charakteryzuje się następującymi elementami:
- Wschodnia część: prezbiterium na planie kwadratu z sklepieniem krzyżowo-żebrowym – jedyne romańskie prezbiterium tego typu na świecie.
- Północ: dwie małe apsydy.
- Zachód: wysoka wieża o podkowiastej formie z empora na piętrze.
W XV wieku wieża została przebudowana, a w XVIII wieku przywrócono jej sakralny charakter. W 1779 roku zmieniono wezwanie z św. Krzyża na św. Prokopa. W 1812 roku świątynia została sprofanowana przez żołnierzy napoleońskich. W 1892 roku przeprowadzono pierwszą konserwację, a kolejna miała miejsce w latach 1924-1925.
Podczas II wojny światowej rotunda była wykorzystywana jako magazyn, a w 1945 roku uległa zniszczeniu w wyniku wybuchu. Konserwacja w latach 1948-1952 przywróciła jej romański charakter.
Tympanon fundacyjny
W prezbiterium znajduje się rekonstrukcja tympanonu fundacyjnego z XII wieku, zniszczonego w 1945 roku. Oryginał byłby jednym z najcenniejszych zabytków romańskich w Polsce. Na tympanonie przedstawiono Chrystusa tronującego oraz postacie fundatorów – młodego mężczyzny ofiarowującego model rotundy i kobiety z otwartą księgą.
Elementy wystroju
W rotundzie znajdują się cenne elementy wystroju, w tym:
- Kropielnica z XII wieku.
- Romański grobowiec.
- Rzeźbione w drewnie stacje drogi krzyżowej z XVII wieku.
- Płaskorzeźby przedstawiające św. Onufrego i św. Marię Egipcjankę z XVI wieku.
Podsumowanie
Rotunda św. Prokopa w Strzelnie to unikalny przykład architektury romańskiej, pełen historycznych i artystycznych wartości. Jej bogata historia oraz zachowane elementy wystroju czynią ją ważnym punktem na mapie polskiego dziedzictwa kulturowego.
