|synonimy =
|wikispecies =
|commons = Category:Ricinus communis
|wikisłownik = rącznik pospolity
}}
Rącznik pospolity, dawniej też rycynus lub kleszczowina (Ricinus communis L.) – gatunek rośliny z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae). Jest jedynym przedstawicielem rodzaju rącznik Ricinus. Pochodzi prawdopodobnie z północno-wschodniej Afryki i Bliskiego Wschodu, ew. tylko z Rogu Afryki.
Morfologia
; Pokrój: Zmienny, uzależniony od warunków klimatycznych. W odpowiednich warunkach osiąga do 4 m wysokości. Pędy w dolnej części drewnieją.
Zastosowanie
* Roślina lecznicza
** Surowiec zielarski: Nasiona rącznika – Semen Ricini. Wytwarza się z nich olej rycynowy, rącznikowy – Oleum Ricini. Nasiona zawierają 35–58% tłuszczu, a także około 20% białka oraz trujące związki – alkaloid rycyninę i białko rycynę.
** Zastosowanie medyczne: Olej rycynowy stosowany w medycynie, w przeciwieństwie do technicznego otrzymuje się tylko przez tłoczenie na zimno. Działa on drażniąco na błonę śluzową jelita cienkiego, pobudzając jego perystaltykę i dlatego działa rozwalniająco i przeczyszczająco (laxativum). Olej rycynowy będący składnikiem maści i past jest środkiem leczniczym przy leczeniu wrzodów skóry, oparzeń, leiszmaniozy skórnej, chorób pochwy i szyjki macicy oraz okulistyce, przy złuszczającym zapaleniu powiek rogówki.
* Zastosowanie przemysłowe: Z nasion tłoczonych na ciepło otrzymuje się do 60% oleju nieschnącego, z którego po dehydrogenacji otrzymuje się olej schnący w zależności od przyszłego zastosowania.
* Roślina ozdobna. Roślina uprawiana na całym świecie w celach ozdobnych, głównie ze względu na ładny pokrój, duże i zdrowo wyglądające liście, bujny wzrost oraz ładne owoce. Jej uprawa jest jednak niebezpieczna ze względu na silnie trujące właściwości.
* W ogrodzie używany jest jako naturalny repelent przeciw kretom i turkuciom.
* Roślina kosmetyczna:
** Olej rycynowy dodawany jest do lotionów i płynnych brylantyn.
Uprawa
* Historia uprawy: Obecnie zakłada się, że pierwotnie rącznik występował w Etiopii lub Erytrei, nie ma na to jednak dowodów. Najstarsze nasiona były znajdowane w grobowcach egipskich pochodzących z okresu 4 tysięcy lat p.n.e. Wymieniony jest w Biblii (w Księdze Jonasza 4,6). Papirusy sprzed 4000 lat zawierają wskazówki na temat uprawy rącznika i zastosowania oleju w medycynie. Był też być może stosowany do smarowania bloków kamiennych w celu zwiększenia ich poślizgu podczas przesuwania przy budowie piramid. Częste wzmianki o rycynusie odnotowywane są w literaturze greckiej, rzymskiej i arabskiej. Prawdopodobnie w czasach greckich uprawa rącznika dotarła do Persji, Indii i stamtąd do Chin. W nowożytnej Europie do oficjalnej medycyny został zaliczony w 1788 r., kiedy to olej rycynowy został dopuszczony do użytku przez farmakopeę londyńską.
* Uprawa: W Polsce jest uprawiany jako roślina jednoroczna poprzez wysiew nasion. Jest bardzo wrażliwy na przymrozki (siewki marzną przy -1 °C). W latach sześćdziesiątych XX w. przeprowadzano w Polsce próby z uprawą polową rącznika. Zakończyły się one niepowodzeniem, ze względu na zbyt małą wydajność dojrzałych nasion, spowodowaną krótkim okresem wegetacyjnym (dojrzałe rośliny marzną w temperaturze -3 °C).
Nazewnictwo
Rącznik pospolity zwyczajowo nazywany jest także kleszczowiną pospolitą lub rycynusem. Nazwa kleszczowina od wyglądu nasion przypominających opitą krwią samicę kleszcza pospolitego Ixodes ricinus. W łacinie klasycznej są dwa znaczenia słowa ricinus: 'kleszcz’ i 'rącznik’. Olej rącznikowy (rycynowy) nosił w dawnej polszczyźnie nazwę olej kleszczowinowy.
Ze względu na kształt liści w średniowieczu nazywany był „Dłonią Chrystusa” – Palma Christi.
Przypisy
}}
Kategoria:Rośliny lecznicze
Kategoria:Rośliny oleiste
Kategoria:Ozdobne rośliny jednoroczne
Kategoria:Rośliny trujące
Kategoria:Wilczomleczowate
Kategoria:Inwazyjne gatunki roślin
Kategoria:Rośliny biblijne
Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza
