Rabacja galicyjska
Rabacja galicyjska, znana także jako rzeź tarnowska czy rabacja chłopska, miała miejsce w zachodniej Galicji w lutym i marcu 1846 roku. Było to powstanie chłopskie o charakterze antyszlacheckim i antypańszczyźnianym, które rozpoczęło się od napadów na dwory oraz pogromów ziemian i urzędników. Głównym przywódcą chłopskich oddziałów był Jakub Szela.
Przyczyny
Napięcia między szlachtą a chłopami w XIX wieku nasilały się, głównie z powodu brutalnego egzekwowania powinności feudalnych. Chłopi, mimo że nie mogli być już bici, często doświadczali przemocy. Jakub Szela był jednym z wielu, którzy padli ofiarą tego traktowania. Chłopi musieli odrabiać pańszczyznę aż trzy dni w tygodniu i byli poddani surowej jurysdykcji szlacheckiej.
Wśród rewolucjonistów istniała świadomość, że aby zainicjować powstanie, konieczne było wciągnięcie chłopów do walki. W 1845 roku Julian Goslar i Edward Dembowski aktywnie działali na rzecz zniesienia poddaństwa. Mimo niewielkich postulatów, sejm galicyjski nie podjął skutecznych działań w tej sprawie.
Chłopi, obawiając się zbrojnych akcji szlachty przeciwko sobie, zostali podżegani do buntu przez rząd austriacki, co przyczyniło się do rozwoju rabacji.
Przebieg
Rabacja rozpoczęła się 19 lutego 1846 roku. W ciągu kilku dni chłopi zrabowali i zniszczyli ponad 500 dworów, w tym 90% w rejonie tarnowskim. Zamordowano od 1200 do 3000 osób, głównie ziemian i urzędników. Jakub Szela przewodził buntowi w okolicach Jasła, a inne oddziały rabunkowe działały w rejonach takich jak Bogoniowice i Grybów.
Po stłumieniu powstania krakowskiego, wojsko austriackie przywróciło porządek, a Jakub Szela został internowany. Mimo szybkiego opanowania sytuacji, pamięć o rabacji pozostała w świadomości społecznej.
Skutki
Rabacja galicyjska poważnie osłabiła system feudalny w Galicji, skłaniając konserwatystów do dostrzegania niebezpieczeństw związanych z dalszym utrzymywaniem pańszczyzny. Przyspieszyła proces uwłaszczenia chłopów, wpłynęła na upadek rządów Metternicha i przyczyniła się do wydania ukazu carskiego w 1846 roku, który znosił tzw. daremszczyzny.
Rabacja w literaturze
Temat rabacji galicyjskiej pojawia się w literaturze, m.in. w dramacie „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego, gdzie przedstawia on niemożność współpracy między chłopami a szlachtą. Również Bruno Jasieński w poetyckim dziele „Słowo o Jakubie Szeli” opisuje wydarzenia z perspektywy przywódcy. Radek Rak w baśni „Baśń o wężowym sercu” zyskał uznanie literackie, zdobywając Nagrodę Nike w 2020 roku.
