Puchar Świata w skokach narciarskich – rozgrywany corocznie, pomiędzy listopadem a marcem, cykl zawodów w skokach narciarskich, przeprowadzany przez Międzynarodową Federację Narciarską (FIS). Odbywa się głównie w krajach nordyckich i Europie Środkowej, z pojedynczymi konkursami w Japonii. Sporadycznie, w wybranych latach, także w Stanach Zjednoczonych, Korei Południowej, Kanadzie, Rosji, Szwecji, Rumunii, Kazachstanie, we Francji i Włoszech. Za zajęcie odpowiedniego miejsca w pojedynczych zawodach uczestnik otrzymuje daną liczbę punktów. Każdemu zawodnikowi, który co najmniej raz zajął miejsce wśród 30 najlepszych w konkursie, sumuje się zdobyte w nich punkty. Na podstawie tych punktów tworzona jest klasyfikacja Pucharu Świata. Jest ona przejściowa, tzn. jest aktualizowana po każdym konkursie. Jej aktualny lider w kolejnym konkursie Pucharu Świata startuje w żółtym plastronie. Po odbyciu się wszystkich konkursów Pucharu Świata (czyli na koniec sezonu) klasyfikacja staje się klasyfikacją końcową. Skoczek będący na jej czele staje się zwycięzcą i otrzymuje Puchar Świata – Kryształową Kulę.
W ramach PŚ rozgrywa się też Puchar Świata w lotach narciarskich, którego zwycięzcą zostaje zawodnik, który zdobędzie największą liczbę punktów we wszystkich konkursach lotów w sezonie. Triumfator klasyfikacji w tej specjalności otrzymuje tzw. Małą Kryształową Kulę. Do generalnej klasyfikacji Pucharu Świata jest także zaliczany m.in. Turniej Czterech Skoczni. Prowadzona jest również klasyfikacja drużynowa (Puchar Narodów), na którą składają się punkty zawodników z poszczególnych krajów zdobyte w konkursach indywidualnych, drużynowych i mieszanych. Konkursy igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata i mistrzostw świata w lotach narciarskich nie są wliczane do klasyfikacji generalnej Pucharu Świata.
Puchar Świata organizowany jest od sezonu 1979/1980. Pomysł wprowadzenia cyklu konkursów, których wyniki zaliczane byłyby do wspólnej klasyfikacji, przejęty został z narciarstwa alpejskiego, w którym Puchar Świata rozgrywany jest od 1967. Zwycięzcą pierwszego sezonu PŚ w skokach został Austriak Hubert Neuper. Trzecie miejsce w klasyfikacji generalnej uzyskał wówczas polski skoczek – Stanisław Bobak.
Klasyfikację generalną najczęściej (czterokrotnie) wygrywali: Matti Nykänen oraz Adam Małysz, przy czym polski skoczek jest jedynym, który dokonał tej sztuki trzy razy z rzędu. Najwięcej zwycięstw w poszczególnych konkursach odniósł Gregor Schlierenzauer, który na najwyższym stopniu podium stawał 53 razy. Drugie miejsce w tej klasyfikacji zajmuje Matti Nykänen (46 zwycięstw), a trzecie Stefan Kraft (43 zwycięstwa).
Dotychczas dziewięciu polskich skoczków triumfowało w konkursach Pucharu Świata – Adam Małysz (39 razy, 1996–2011), Kamil Stoch (39 razy, 2011–2021), Dawid Kubacki (11 razy, 2019–2023), Piotr Fijas (trzy razy, 1980–1986), Maciej Kot (dwa razy, 2017), Piotr Żyła (dwa razy, 2013–2020), Stanisław Bobak (raz, 1980), Krzysztof Biegun (raz, 2013) i Jan Ziobro (raz, 2013). Ponadto co najmniej raz indywidualnie na podium zmagań stawali Aleksander Zniszczoł (dwa razy, 2024), Janusz Malik (raz, 1984), Tadeusz Fijas (raz, 1985) i Andrzej Stękała (raz, 2020), dzięki czemu łącznie wśród Polaków znajduje się 13 podiumowiczów zawodów indywidualnych. Łącznie w historii Pucharu Świata polscy skoczkowie mają na koncie 258 miejsc na podium (stan po zakończeniu sezonu 2023/2024), w tym 99 zwycięstw (stan po zakończeniu sezonu 2023/2024).
Zasady
Zawody indywidualne
(Anders Bardal) w żółtej koszulce lidera Pucharu Świata, marzec 2012]]
, trofeum dla zwycięzcy w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata]]
Konkurs indywidualny Pucharu Świata składa się na ogół z dwóch serii skoków (czasem, ze względu na złe warunki atmosferyczne, rozgrywana jest tylko jedna seria). W każdym konkursie bierze udział 50 skoczków (40 w konkursach lotów), którzy wyłaniani są w kwalifikacjach przed konkursem. Czasem w konkursie bierze udział więcej niż 50 skoczków. Następuje to wtedy, gdy nie można było przeprowadzić rundy kwalifikacyjnej. Zazwyczaj jednak w pierwszej serii skacze 50 zawodników, w kolejności według zajmowanej pozycji w Pucharze Świata. 30 najlepszych kwalifikuje się do drugiej, decydującej serii, zdobywając punkty Pucharu Świata. Dodatkowo do drugiej serii bądź samego konkursu zostają dopuszczeni zawodnicy, którzy w pierwszej serii (kwalifikacjach) uzyskali co najmniej 95% odległości najlepszego zawodnika, lecz nie uzyskali wystarczającej liczby punktów potrzebnych do kwalifikacji z powodu upadku (dla przykładu: gdy odległość najlepszego zawodnika wynosi 130 metrów, to 95% tejże odległości wynosi 123,5 metra). Specyficzne zasady rozgrywania pierwszej serii konkursu obowiązują na zaliczanym do punktacji Pucharu Świata Turnieju Czterech Skoczni, noszą one nazwę System KO. W serii finałowej skoki oddawane są w kolejności odwrotnej do miejsca zajmowanego po pierwszej serii (jeśli dwaj zawodnicy po pierwszej serii zajmują to samo miejsce, to w drugiej serii jako pierwszy startuje skoczek mający niższy numer startowy).
Aby konkurs został uznany za ważny, musi zostać zakończona co najmniej jedna seria, w przeciwnym przypadku konkurs zostaje odwołany i tym samym nieważny, co powoduje anulowanie wszystkich skoków, a punkty do klasyfikacji PŚ nie będą w danym konkursie przyznane. W przypadku gdy w czasie trwania drugiej serii konkurs nie zostanie dokończony z powodu złych warunków atmosferycznych, to za oficjalne wyniki przyjmuje się wyniki serii pierwszej.
Miejsca w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata ustalane są na podstawie punktów zdobytych przez zawodników w konkursach indywidualnych danego sezonu. W przypadku kiedy dwóch zawodników zdobędzie taką samą liczbę punktów, wyżej sklasyfikowany zostaje ten, który więcej razy zwyciężał w konkursach PŚ, lub najwyższe zajęte przez niego miejsca w konkursach są lepsze od miejsc jego konkurenta. Lider klasyfikacji generalnej (łącznej) ma prawo do startowania w zawodach w żółtej koszulce (w sezonach 2006/2007 i 2007/2008 lider PŚ startował w czerwonej koszulce lidera).
Prawo startu w zawodach
Prawo udziału w kwalifikacjach do konkursu Pucharu Świata mają zawodnicy, którzy punktowali już w zawodach tej rangi lub w zawodach Letniego Grand Prix (dożywotnie prawo startu w PŚ), oraz zawodnicy, którzy punktowali w aktualnym lub poprzednim sezonie Pucharu Kontynentalnego. Od sezonu 2013/2014 w chwili startu należy mieć ukończone 16 lat.
Liczba uczestników, których każdy kraj ma prawo wystawić w kwalifikacjach do zawodów, jest ograniczona. Ustala się ją na podstawie liczby zawodników sklasyfikowanych do 55. pozycji w Światowej Liście Rankingowej, która wyznacza limity startowe na dane periody Pucharu Świata (w sezonie jest ich siedem – dwa latem i pięć zimą). Minimalna kwota startowa wynosi 2 zawodników (nawet jeżeli kraj nie ma swojego reprezentanta w rankingu FIS WRL) i na podstawie rankingu WRL może zostać powiększona do sześciu miejsc. Dzięki trzem najlepszym miejscom w ostatnim periodzie Pucharu Kontynentalnego kwota startowa może zostać zwiększona maksymalnie do 7 miejsc. Państwo, które jest gospodarzem zawodów, może w swoim kraju, dwa razy w sezonie, wystawić dodatkowo grupę krajową, składającą się z maksymalnie 6 skoczków.
Od sezonu 2007/2008 do sezonu 2016/2017 czołowa dziesiątka (a wcześniej przez kilka lat czołowa piętnastka) klasyfikacji generalnej Pucharu Świata otrzymywała automatyczną kwalifikację do zawodów. Zawodnicy ci mogli brać udział w kwalifikacjach, ale od sezonu 2007/2008 ich skoki nie były zaliczane do wyników eliminacji i nie były oceniane przez sędziów (wyjątkiem były konkursy Turnieju Czterech Skoczni, rozgrywane systemem KO). Oddanie skoku w serii kwalifikacyjnej zawodnika z czołowej „10”, a wcześniej „15”, nie było obowiązkowe i decyzja o oddaniu skoku była uzależniona od skoczka.
Ocena skoku
Każdy zawodnik po oddaniu swojej próby otrzymuje ocenę łączną, na którą składają się noty za długość skoku i jego styl. Ocena nie może być ujemna, jeśli ocena po zsumowaniu obu not jest niższa od zera, zawodnik otrzymuje za skok 0 punktów.
Punkty za odległość
Po zmierzeniu odległości skoku liczy się jej długość względem tzw. punktu K (punkt konstrukcyjny skoczni), który jest równy 60 pkt w klasyfikacji (120 pkt na skoczniach mamucich). Za każdy metr dalej lub bliżej od punktu K zawodnik otrzymuje +1,8 lub -1,8 pkt na dużej skoczni, a +2,0 lub -2,0 pkt na mniejszych skoczniach (na mamucich +1,2 lub -1,2 pkt). Długość skoku mierzona jest od progu skoczni do pięty tylnego buta skoczka, w chwili zetknięcia się narty na całej długości z zeskokiem, z dokładnością do 0,5 m.
Noty za styl
Oprócz punktów za odległość pięciu sędziów dodaje noty za styl (2 skrajne noty są odrzucane), w skali 0-20 pkt, według następujących zasad:
: – za błędy w fazie lotu jeden sędzia może odjąć maksymalnie 5 pkt; oceniane jest płynne przejście do fazy lotu, symetryczna i stabilna pozycja w jej trakcie, zapoczątkowanie lądowania w odpowiednim momencie
: – w fazie lądowania stracić można również 5 pkt, przy czym 2 pkt odejmuje się w przypadku lądowania bez telemarku
: – najwięcej punktów można utracić w fazie odjazdu; całkowity upadek oznacza utratę 7 pkt; za dotknięcie jakąś częścią ciała zeskoku odejmowanych jest 4-5 pkt; przyjęcie przed przekroczeniem granicy upadków nieprawidłowej pozycji ciała powoduje odjęcie 0,5-3 pkt.
: – zachowanie skoczka na wybiegu poza granicą upadków nie jest oceniane przez sędziów
Dodatkowe przeliczniki
Od piątego periodu sezonu 2009/2010 (zawody na skoczni mamuciej w Oberstdorfie) oprócz not za styl i długość skoku wpływ na ocenę końcową skoczka ma przelicznik za prędkość i kierunek wiatru oraz za ewentualną zmianę długości najazdu.
Punktacja zawodów indywidualnych
Od sezonu 1993/1994 za miejsca zajęte w konkursie Pucharu Świata zawodnicy otrzymują punkty według następującej tabeli:
|
|
|
|
|
|}
W przypadku uzyskania przez kilku zawodników takiej samej noty w konkursie, wszystkim przyznaje się punkty za miejsce, na którym są sklasyfikowani. Przykładowo, jeśli dwaj zawodnicy zajmą pierwsze miejsce, to obaj uzyskają po 100 pkt, a następny skoczek w klasyfikacji zdobędzie 60 pkt za trzecie miejsce.
W sezonach 1979/1980–1992/1993 skoczkom przyznawano punkty za zajęte miejsca w poszczególnych konkursach według następującej tabeli:
|
|
|}
Zawody drużynowe
Oprócz konkursów indywidualnych rozgrywane są także konkursy drużynowe. Aby konkurs mógł się odbyć, musi się do niego zgłosić co najmniej 8 krajów. W innym przypadku rozgrywane są zawody indywidualne. Każda z drużyn wystawia czterech zawodników, którzy oddają po dwa skoki.}}
Podział według zawodników
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Podium Pucharu Świata wszech czasów
Podział według zawodników
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy..
Pierwsza „30” Pucharu Świata wszech czasów
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Najwięcej występów w konkursach Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Wzięto pod uwagę dyskwalifikacje. Nie wliczono występów w kwalifikacjach, które nie dały awansu do konkursu.
– najstarszy zwycięzca konkursu Pucharu Świata]]
Najwięcej punktów w konkursach Pucharu Świata
Od sezonu 1993/1994
Stan po sezonie 2023/2024.
W nawiasie liczba punktów zdobytych do sezonu 1992/1993 włącznie, po ukośniku liczba punktów w karierze przeliczona według obecnej punktacji
Do sezonu 1992/1993
Stan po sezonie 2023/2024.
W nawiasie liczba punktów zdobytych od sezonu 1993/1994, w przypadku polskich zawodników po ukośniku liczba punktów w karierze przeliczona według obecnej punktacji
Najstarsi zwycięzcy konkursów Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Najstarsi zawodnicy na podium konkursów Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Uwzględniono wyłącznie zawodników powyżej 30. roku życia. Opracowano na podstawie bazy wyników Adama Kwiecińskiego.
Najmłodsi zwycięzcy konkursów Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Najmłodsi zawodnicy na podium konkursów Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Uwzględniono wyłącznie zawodników poniżej 18. roku życia. Opracowano na podstawie strony FIS oraz bazy wyników Adama Kwiecińskiego.
Zawodnicy z największym odstępem czasowym między pierwszym a ostatnim zwycięstwem w konkursie Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Uwzględniono zawodników z co najmniej 10-letnim odstępem między pierwszą a ostatnią wygraną.
Zawodnicy z największym odstępem czasowym między pierwszym a ostatnim podium konkursu Pucharu Świata
Stan na 24 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Uwzględniono zawodników z co najmniej 10-letnim odstępem między pierwszym a ostatnim podium.
Najwięcej wygranych w sezonie konkursów Pucharu Świata
Podział według zawodników
Podział według państw
Najwięcej razy na podium Pucharu Świata w sezonie
Podział według zawodników
Podział według państw
Najwięcej wygranych z rzędu konkursów Pucharu Świata
Najwięcej razy z rzędu na podium konkursów Pucharu Świata
Konkursy drużynowe
Najwięcej razy na podium w konkursach drużynowych Pucharu Świata
Stan na 23 marca 2024, po zawodach w Planicy.
Najwięcej razy na podium w konkursach mieszanych Pucharu Świata
Rozegrano 7 konkursów w sezonach 2012/2013, 2013/2014, 2020/2021, 2021/2022 oraz 2022/2023.
Stan na 3 lutego 2023, po zawodach w Willingen.
Najwięcej razy na podium w konkursach duetów Pucharu Świata
Rozegrany od sezonu 2022/2023.
Stan na 23 lutego 2024, po zawodach w Oberstdorfie.
Miejsca rozgrywania Pucharu Świata
Puchar Świata jest rozgrywany głównie w krajach nordyckich (w Norwegii i Finlandii, okazjonalnie w Szwecji) i Europie Środkowej (w Austrii, Niemczech, Polsce, Słowenii i Szwajcarii), z pojedynczymi konkursami w Japonii. Sporadycznie, w wybranych latach, także w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Rosji, we Francji i Włoszech oraz w Czechach. W Polsce konkursy PŚ odbywają się w Zakopanem (pierwszy konkurs 26 stycznia 1980), w Wiśle (pierwszy konkurs 9 stycznia 2013) i w Szczyrku (pierwszy konkurs 17 stycznia 2024). W sumie zawody tej rangi odbywały się w 58 miejscach w 17 krajach (lub w 20 państwach, jeśli potraktować oddzielnie Czechosłowację, Jugosławię i NRD).
Miejscowości w tabeli są uporządkowane według kolejności chronologicznej ich pojawienia się w kalendarzach Pucharu Świata.
Miejsca rozgrywania PŚ w poszczególnych sezonach
Miejsca rozgrywania konkursów inaugurujących sezony PŚ
Miejsca rozgrywania konkursów finałowych sezonów PŚ
Pozostałe statystyki
Największa i najmniejsza przewaga w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata między pierwszym, a drugim miejscem
Od sezonu 1993/1994 w którym za miejsca zajęte w konkursach Pucharu Świata zawodnicy otrzymywali punkty według następującej tabeli.
* 813 pkt – Peter Prevc – Severin Freund, Sezon 2015/2016
* 0 pkt – Severin Freund – Peter Prevc, Sezon 2014/2015 (o zwycięstwie klasyfikacji generalnej PŚ decydowała liczba zwycięstw w jednym sezonie. Severin Freund odniósł w tym sezonie 9 zwycięstw, zaś Prevc 3)
W sezonach 1993/1994 i 2000/2001 krajom przyznawano punkty za zajęte miejsca w poszczególnych konkursach drużynowych
według następującej tabeli:
* 2024 pkt – – , 1997/1998
* 93 pkt – – , 1993/1994
Od sezonu 2001/2002 krajom przyznaje się punkty za zajęte miejsca w poszczególnych konkursach drużynowych według następującej tabeli:
* 3741 pkt – – , 2009/2010
* 37 pkt – – , 2014/2015
W sezonach 2012/2013, 2013/2014 i od sezonu 2020/2021 rozegrane są konkursy mieszane, a punkty podzielono na pół. według następującej tabeli:
* 672 pkt – – , 2013/2014
* 6 pkt – – , 2012/2013
W sezonach od 1979/1980 do 1992/1993 w których skoczkom przyznawano punkty za zajęte miejsca w poszczególnych konkursach indywidualnych Pucharu Świata według następującej tabeli:
* 95 pkt – Matti Nykänen – Pavel Ploc, Sezon 1987/1988
* 4 pkt – Armin Kogler – Roger Ruud, Sezon 1980/1981
* 511 pkt – – , 1980/1981
* 7 pkt – – , 1979/1980
W sezonach 1991/1992 i 1992/1993 krajom przyznawano punkty za zajęte miejsca w poszczególnych konkursach drużynowych
według następującej tabeli:
* 337 pkt – – , 1992/1993
* 702 pkt – – , 1991/1992
Największa przewaga pierwszego/ych zawodnika/ów nad drugim/kolejnym w konkursach Pucharu Świata
Opracowano na podstawie. Uwzględniono przewagi powyżej 30 punktów.
System z punktami za wiatr
Uwzględniono przewagi powyżej 20 pkt.
Najmniejsza przewaga pierwszego zawodnika nad drugim w konkursach Pucharu Świata
Opracowano na podstawie.
Najmniejsza przewaga punktowa od 1 do 10 miejsca w konkursach Pucharu Świata
Najwyższe noty za dwa skoki w konkursie Pucharu Świata (bez lotów)
System bez punktów za wiatr
System z punktami za wiatr
Podwójni triumfatorzy konkursu Pucharu Świata
Ex aequo na podium (drugie miejsce)
Ex aequo na podium (trzecie miejsce)
Całe podium zajmowane przez zawodników z jednego kraju w konkursie PŚ
Inne
* Dotychczas, w 1119 zawodach w cyklu Pucharu Świata (na 1184 zaplanowanych), zwyciężało 170 zawodników. W 13 przypadkach dwóch zawodników dzieliło najwyższy stopień podium (Stan po zawodach w Planicy 24 marca 2024).
* Aż do sezonu 2018/2019 Kryształowej Kuli nie zdobył zawodnik spoza Europy. Do tamtego czasu najbliżej tego osiągnięcia w czasie obowiązywania obecnej punktacji (od sezonu 1993/1994) był Kazuyoshi Funaki (Japonia), który w sezonie 1997/1998 zajął 2. miejsce w klasyfikacji generalnej, przegrywając z Primožem Peterką o 19 punktów. Spośród skoczków rywalizujących w czasach poprzedniej punktacji (do sezonu 1992/1993) jedynym spoza Europy, który uplasował się na 2. pozycji, był Horst Bulau (Kanada), którego o 17 punktów wyprzedził Matti Nykänen. Pierwszym zwycięzcą Pucharu Świata pochodzącym spoza Europy był Ryōyū Kobayashi w sezonie 2018/2019. Swoje osiągnięcie powtórzył w sezonie 2021/2022.
* Najmniejsza przewaga zwycięzcy Pucharu Świata nad 2. zawodnikiem (w czasach obecnej punktacji) miała miejsce w sezonie 2003/2004, kiedy Janne Ahonen wyprzedził Roara Ljøkelsøya o zaledwie 10 punktów. W sezonie 2014/2015 Severin Freund i Peter Prevc zdobyli taką samą liczbę punktów (1729), jednak Kryształową Kulę zdobył Freund, który w całym sezonie wygrał 9 konkursów przy trzech triumfach Słoweńca.
* Tylko raz zdarzyło się, by zwycięzca 1. konkursu PŚ wygrał zarazem ostatni konkurs. Dokonał tego Martin Schmitt, który w sezonie 2000/2001 wygrał inauguracyjne zawody w Kuopio i finalne zawody w Planicy.
Dyrektor Pucharu Świata
Jego zadaniem jest nadzorowanie przebiegu zawodów z ramienia FIS i zadbanie o to, aby były przeprowadzane zgodnie z przepisami. Poniżej znajduje się lista dyrektorów Pucharu Świata:
