Przewrót majowy (1926)
Przewrót majowy, znany również jako zamach majowy, miał miejsce w Polsce w dniach 12–15 maja 1926 roku. Był to zbrojny zamach stanu przeprowadzony przez marszałka Józefa Piłsudskiego. W wyniku walk zginęło łącznie 379 osób, w tym 215 żołnierzy i 164 cywili, a ponad 1000 osób zostało rannych. Zamach był odpowiedzią na pogarszającą się sytuację polityczną i gospodarczą w kraju oraz kryzysy gabinetowe z lat 1925–1926.
Przyczyny przewrotu
Główne przyczyny przewrotu można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne:
- Przyczyny wewnętrzne:
- Osłabienie władzy Piłsudskiego po zakończeniu działań wojennych i uchwaleniu konstytucji marcowej, która ograniczyła władzę wykonawczą.
- Wzrost niezadowolenia społecznego z powodu złą sytuację gospodarczą, strajków i niepokojów społecznych.
- Przyczyny zewnętrzne:
- Destabilizacja sytuacji międzynarodowej, w tym układy z Niemcami i Rosją, które osłabiły pozycję Polski.
- Wojna celna z Niemcami, która pogorszyła sytuację gospodarczą.
Przebieg wydarzeń
12 maja, po nieudanych negocjacjach z prezydentem Stanisławem Wojciechowskim, Piłsudski i jego zwolennicy zajęli strategiczne pozycje w Warszawie. Po otwarciu ognia przez wojska rządowe rozpoczęły się walki uliczne. 14 maja Piłsudski przejął kontrolę nad stolicą. Po licznych starciach i zgonach rząd Witosa podał się do dymisji, a Wojciechowski zrezygnował z urzędu.
Ofiary i straty
Straty po obu stronach konfliktu były znaczne:
- Straty rządowe:
- 8 oficerów i 99 szeregowych zabitych, 26 oficerów i 267 szeregowych rannych.
- Straty zwolenników Piłsudskiego:
- 17 oficerów, 81 szeregowych zabitych, 40 oficerów i 274 szeregowych rannych.
- Ofiary cywilne:
- 164 cywilów zginęło, a 314 zostało rannych.
Polityczne następstwa przewrotu
Przewrót majowy zakończył okres rządów demokratycznych w Polsce, wprowadzając autorytarne rządy sanacji. Piłsudski został ministrem spraw wojskowych, a wkrótce potem Zgromadzenie Narodowe wybrało go na prezydenta, jednak ten odmówił objęcia urzędu. Nowym prezydentem został Ignacy Mościcki. Rządy sanacyjne charakteryzowały się ograniczeniem wolności prasy, represjami wobec przeciwników politycznych oraz ustanowieniem dyktatury.
Oceny przewrotu
Opinie na temat przewrotu są podzielone. Niektórzy historycy, jak Antoni Czubiński, uznają go za antydemokratyczny, podczas gdy Leszek Moczulski widzi w nim konieczność obrony państwa przed wewnętrznymi zagrożeniami. Wszyscy zgodnie przyznają, że wydarzenia z maja 1926 roku miały kluczowy wpływ na przyszłość Polski.
