Przedstawienie dewocyjne (Andachtsbild)
Przedstawienie dewocyjne, znane również jako obraz dewocyjny (niem. Andachtsbild), to typ religijnego przedstawienia, który wykształcił się w późnym średniowieczu. Jest odrębny od przedstawień reprezentacyjnych i narracyjnych. Termin ten pojawił się prawdopodobnie w XVIII wieku, a jego definicję opracował Erwin Panofsky w 1927 roku.
Według Panofsky’ego, Andachtsbild powstał z połączenia dwóch form: przedstawienia narracyjnego (historia) i reprezentacyjnego (imago). Historia ukazuje wydarzenia o krótkim czasie akcji, natomiast imago przedstawia statyczną figurę. W kontekście dewocyjnym, obie formy nie sprzyjały kontemplacji boskości, dlatego potrzebna była ich modyfikacja, polegająca na skompresowaniu narracji do jednej figury oraz ożywieniu przedstawienia, co uczyniło je bardziej dostępnymi dla wiernych.
Teoria Panofsky’ego spotkała się z krytyką, szczególnie za zbyt duży nacisk na empatię w praktyce dewocyjnej. Krytycy argumentowali, że Andachtsbild, historia i imago nie mogą być funkcjonalnie oddzielone, ponieważ wszystkie mogą pełnić rolę przedstawień dewocyjnych.
Sixen Ringbom rozwijał teorię Panofsky’ego, postulując, że Andachtsbild można odróżnić od pozostałych form nie poprzez funkcję, lecz formalne kryteria i ikonografię. Według Ringboma, obrazy dewocyjne ilustrują teologiczne koncepcje lub tajemnice Zbawienia, prezentując wyizolowane figury, które odnoszą się do kontekstu narracyjnego.
Typowe tematy ikonograficzne przedstawień dewocyjnych
- Święta Anna w połogu
- Arbor virginis
- Służebnica w świątyni
- Maria w połogu
- Mater Misericordiae
- Madonna z Dzieciątkiem
- Dzieciątko Jezus
- Chrystus ze św. Janem Ewangelistą
- Matka Bolesna
- Chrystus Frasobliwy
- Ecce Homo
- Krucyfiks mistyczny
- Pietà
- Grób Pański
- Chrystus zmartwychwstały
Bibliografia
- Erwin Panofsky, Imago Pietatis, Leiden 1927
- Sixen Ringbom, Icon to narrative, Åbo 1965.
- Reindert L. Falkenburg, Joachim Patinir, Amsterdam/Philadelphia 1988.
Przedstawienia dewocyjne stanowią ważny element ikonografii chrześcijańskiej oraz historii sztuki, szczególnie w kontekście sztuki gotyckiej.
