|powierzchnia = 19,2. W II Rzeczypospolitej miasto Pruszków należało do województwa i powiatu warszawskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.
Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej. Z Warszawy do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie, których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.
W ujęciu statystycznym Pruszków otrzymał kod jednostki terytorialnej 0921510, znajduje się w makroregionie: województwo mazowieckie, regionie: warszawski stołeczny, podregionie: warszawski zachodni oraz został podzielony na części miasta:
* Bąki (kod jednostki terytorialnej: 0921527):
* Bąki – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
* Gąsin – północno-zachodnia część miasta, Elektrownia Pruszków
* Malichy – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
* Ostoja – południowo-wschodnia część miasta
* Osiedle Staszica (A i B) – zachodnia część miasta
* Tworki – centrum miasta, Zakład Psychiatryczny
* Osiedle Parkowe – centrum miasta, park i dwór Potulickich
* Osiedle Prusa – południowa część miasta
* Wyględówek – wschodnia część miasta
* Żbików – północna część miasta.
* Śródmieście – centralna część Pruszkowa, obejmująca m.in. park „Kościuszki”
Sąsiednie gminy.
Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło otwarcie pierwszego odcinka Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w 1845 roku.
Po wybudowaniu Cytadeli Warszawskiej i otaczających ją fortów władze carskie podzieliły tereny wokół nich na cztery strefy obronne, na terenie których obowiązywały różnego stopnia obostrzenia dotyczące wznoszenia nowych budynków. Pruszków znalazł się w strefie czwartej, w której można było wznosić budowle murowane. Ponadto mogły być one sprzedawane także osobom nie będącym narodowości rosyjskiej. Spowodowało to znaczny wzrost cen gruntów w Pruszkowie (w porównaniu z okolicznymi ziemiami, na przykład Utratą, po 1926 Piastów), ale i przyczyniło się do późniejszego rozwoju przemysłu.
W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz.
W 1872 roku osadę zamieszkiwały 182 osoby. W 1882.
W latach 1905–1907 miały miejsce strajki i manifestacje robotnicze.
Przed wybuchem I wojny światowej Pruszków liczył 10000 mieszkańców, 23% z nich było robotnikami.
W 1921 roku rozpoczął się strajk niższego personelu (m.in. pielęgniarek) szpitalnego w szpitalu tworkowskim. Zyskał on ogólnokrajowy rozgłos i spotkał się z dezaprobatą społeczeństwa.
W sierpniu 1944 roku na terenie nieczynnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie okupanci niemieccy zorganizowali obóz przejściowy dla polskiej ludności cywilnej, znany pod nazwą Durchgangslager 121 (Dulag 121). W obozie gromadzono mieszkańców Warszawy i okolicznych miejscowości, wypędzanych z domów w trakcie oraz po zakończeniu powstania warszawskiego. Przez obóz przeszło od 390 000 do 410 000 osób (w starszych źródłach można znaleźć liczbę 550 000). Wydarzenia te upamiętnia otwarte w 2010 roku Muzeum Dulag 121.
5 sierpnia powstała konspiracyjna rada narodowa. 17 stycznia 1945 roku Pruszków został zajęty przez oddziały Armii Czerwonej, do czasu odbudowy Warszawy mieścił się tu urząd wojewódzki i siedziby wielu ministerstw.
26 marca 1945 roku – szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa, do willi przy obecnej al. Armii Krajowej, zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy (zobacz: proces szesnastu).
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 157 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Pruszkowie.
Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu, rozbudowano Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (w latach 1970–1989 patronował im Hồ Chí Minh), Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych „Ponar” im. 1-go maja, rozbudowano Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”, Zakłady Materiałów Izolacyjnych. W 1975 roku miasto odznaczono Orderem Sztandaru Pracy I klasy, uruchomiono wówczas pierwsze w okolicach Warszawy sztuczne lodowisko.
W Pruszkowie od 1976 roku znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.
Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików (obejmujący północną część miasta), który był wzmiankowany już w 1236 roku.Demografia
Dane z 31 grudnia 2021.
Ludność w latach
ImageSize = width:550 height:220
PlotArea = left:70 right:40 top:20 bottom:20
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
Colors =
id:gray1 value:gray(0.9)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:70000
ScaleMajor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:gray1
PlotData =
bar:1914 color:gray1 width:1
from:0 till:16000 width:15 text:16000 textcolor:red fontsize:8px
bar:1939 color:gray1 width:1
from:0 till:27100 width:15 text:27100 textcolor:red fontsize:8px
bar:1970 color:gray1 width:1
from:0 till:43400 width:15 text:43400 textcolor:red fontsize:8px
bar:1980 color:gray1 width:1
from:0 till:49300 width:15 text:49300 textcolor:red fontsize:8px
bar:1990 color:gray1 width:1
from:0 till:53700 width:15 text:53700 textcolor:red fontsize:8px
bar:1995 color:gray1 width:1
from:0 till:52942 width:15 text:52942 textcolor:red fontsize:8px
bar:2000 color:gray1 width:1
from:0 till:54331 width:15 text:54331 textcolor:red fontsize:8px
bar:2005 color:gray1 width:1
from:0 till:55244 width:15 text:55244 textcolor:red fontsize:8px
bar:2010 color:gray1 width:1
from:0 till:56929 width:15 text:56929 textcolor:red fontsize:8px
bar:2015 color:gray1 width:1
from:0 till:60547 width:15 text:60547 textcolor:red fontsize:8px
bar:2020 color:gray1 width:1
from:0 till:65207 width:15 text:65207 textcolor:red fontsize:8px
Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r. 2 678 900 mieszkańców.
Polityka
* Burmistrzowie:
** Edmund Wargenau (1917–1919)
** Józef Piltz (1919–1920)
** Józef Cichecki (1920–1934)
** Stanisław Gruszczyński (1934–1939)
** Franciszek Piątek (1939)
** Franciszek Jagodziński (1939–1940)
** Antoni Hebrowski (1940–1941)
** Stanisław Koper (1941)
** Julian Winer (1941–1945)
* Prezydenci:
** Wacław Mańkowski (1945)
** Stefan Witkowski (1945)
** Edward Paszke (1945–1946)
** Stanisław Koper (1946–1948)
** Zygmunt Zmorzyński (1948–1950)
** Andrzej Rokita (1980–1987)
** Andrzej Antoni Pawliński (1987–1989)
** Józef Michalak (1989–1990)
** Konrad Kosiński (1990–1992)
** Jerzy Sierak (1992–1995)
** Euzebiusz Kiełkiewicz (1995–1998)
** Jan Starzyński (1998–2018)
** Paweł Makuch (2018–2024)
** Piotr Adam Bąk (od 2024)
* Impruneta
* Prószków
Gospodarka
]]
* Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku:
** fabryka ołówków „Majewski St. i S-ka”
** fabryka wyrobów fajansowych Jakuba Teichfelda, później Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”
** cegielnia „Żbików” braci Hoser
** fabryka ultramaryny „Sommer i Nower”
** Warsztaty Naprawy Wagonów Towarowych, później ZNTK Pruszków
Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.
* Zakłady przemysłowe założone na początku XX wieku:
** elektrociepłownia
** wytwórnia obrabiarek, później Zakłady Przemysłowe „1-go Maja” w Pruszkowie
* Zakłady przemysłowe założone w drugiej połowie XX wieku:
** zakłady zielarskie „Herbapol” Pruszków
** fabryka telewizorów Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp. z o.o.
** zakłady Siltec, rozwiązania teleinformatyczne i radiokomunikacyjne (od 1982)
** zakłady norweskiej firmy Kongsberg Automotive, produkcja podzespołów dla motoryzacji (od 2000).
Infrastruktura
Służba zdrowia
W mieście działa 5 publicznych przychodni lekarskich, oddział nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej oraz oddział pogotowia ratunkowego.
Szpitale
* Szpital kolejowy im. dr. med. Włodzimierza Roeflera
* Szpital Powiatowy (pot. Szpital na Wrzesinie)
* Mazowieckie Specjalistyczne Centrum Zdrowia im. prof. Jana Mazurkiewicza
Transport
Transport drogowy
Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.
W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
* droga wojewódzka nr 718 kierunek Ożarów Mazowiecki
* droga wojewódzka nr 719 kierunek Warszawa – Pruszków – Żyrardów
Transport kolejowy
Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 Warszawa – Katowice, obsługująca przejazdy dalekobieżne z Warszawy. Przejazdy lokalne obsługują linie nr 447 Warszawa Zachodnia – Grodzisk Mazowiecki oraz nr 47 Warszawa Śródmieście WKD – Grodzisk Mazowiecki Radońska.
Pociągi na linii 1 obecnie nie zatrzymują się w Pruszkowie; linia 447 jest wykorzystywana przez pociągi Kolei Mazowieckich w wielu kierunkach (Grodzisk Mazowiecki, Skierniewice, Warszawa oraz pojedynczo inne) oraz Szybkiej Kolei Miejskiej w Warszawie (linia S1 Pruszków – Otwock). Linia 47 jest wykorzystywana przez Warszawską Kolej Dojazdową, realizującą przewozy z Warszawy do Komorowa, Podkowy Leśnej, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego.
Ponadto, przez Pruszków przebiega znaczna część linii kolejowej nr 512. Linia ta nie jest zelektryfikowana ani używana w regularnym ruchu; wykorzystywana jest nieregularnie do transportu pociągów oraz materiałów między sieciami PKP PLK i WKD.
Zbiorowa komunikacja drogowa
Komunikację z innymi miastami zapewniają również linie autobusowe ZTM w Warszawie:
* N85 – Linia nocna, uruchomiona w 2008 roku, łączy Osiedle Staszica i centrum Warszawy.
* 817 – Linia podmiejska, uruchomiona na początku 2022 roku, łączy Osiedle Staszica i dworzec Warszawa Zachodnia.
PKS Grodzisk Mazowiecki aktualnie zarządza przewozami GPA, które przejeżdzają też przez Pruszków. Swoje przystanki w Pruszkowie mają trzy linie:
* 60 – Walendów – Nadarzyn – (Kajetany) – Pruszków
* 61 – Rybie – Raszyn – Michałowice – Reguły – Michałowice – Pruszków
* 62 – Piastów – Pruszków – Sokołów – Janki – Raszyn
Komunikacja miejska
1 stycznia 2013 roku na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy miejskie. 1 lipca 2020 roku nastąpiła reorganizacja komunikacji miejskiej w Pruszkowie. Wszystkie linie obsługiwane są przez jednego przewoźnika – PKS Grodzisk Mazowiecki. Pojawiły się nowe linie autobusowe, niektóre zmieniły trasę, pojawiły się także darmowe przejazdy dla posiadaczy Pruszkowskiej Karty Mieszkańca. 5 grudnia 2022 r. uruchomiono nową, bezpłatną linię autobusową nr 10, która jest obsługiwana dwoma nowymi autobusami elektrycznymi Solaris Urbino 9 LE zakupionymi w ramach projektu „Zielone Płuca Mazowsza – rozwój mobilności miejskiej w gminach południowo-zachodniej części województwa”. Aktualnie kursuje 9 linii:
Linia 1 – Os. Staszica – PKP Pruszków
Linia 2 – Os. Staszica – Komorów
Linia 3 – Przejazdowa – Piastów Warszawska
Linia 4 – Os. Staszica – Gąsin – WKD Pruszków
Linia 5 – WKD Pruszków – Malichy
Linia 6 – Os. Staszica – Ożarów Mazowiecki
Linia 7 – Piastów Warszawska – WKD Pruszków – PKP Pruszków
Linia 9 – Szkoła Jarzynowa – Szkoła Jarzynowa
Linia 10 – Os. Staszica – WKD Pruszków – PKP Pruszków – Os. Staszica (autobus elektryczny)
Transport lotniczy
W 2013 przy ul. Armii Krajowej, przy Szpitalu Powiatowym, oddano do użytku sanitarne lądowisko Pruszków-SPZOZ.
Około 8 km na południowy wschód od miasta działa śmigłowcowe lądowisko Gerda Sokołów.
Architektura
Zabytki
Centrum miasta
* kościół par. pw. św.Kazimierza, ul. Kraszewskiego 23, pocz. XX, nr rej.: 1091/1041 z 27.12.1973
* cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, 1914, nr rej.: 1338 z 5.09.1988
** mauzoleum Bielawskich, nr rej.: j.w.
* Cmentarz żydowski w Pruszkowie, ul. Lipowa 50, pocz. XX, nr rej.: 1339 z 27.12.1988
** dom pogrzebowy, nr rej.: j.w.
* dworzec kolejowy, ul. Sienkiewicza 2, 1924, nr rej.: A-778 z 7.01.2008
** budynek gospodarczy, 1924, nr rej.: j.w.
** wodociągowa wieża ciśnień, 1924–30, nr rej.: j.w.
* willa „Orleówka” z ogrodem, ul. Dąbrowskiego 3, 1930, nr rej.: 1272-A z 23.09.1985
* pałacyk „Sokoła”, ul. Kościuszki 41, 1867, nr rej.: A-664 z 4.01.2006
* zespół dworski Potulickich, ul. Prusa / Kościuszki, XIX, nr rej.: 1089/491/62 z 26.03.1962:
** pałacyk
** park
** lodownia, ul. Prusa 9, nr rej.: 1287 z 16.02.1987
* pałac, ul. Armii Krajowej 77 / Prusa 25/27, 1900, nr rej.: 889 z 24.05.1976
Żbików
* Zakłady Napraw Taboru Kolejowego, ul. 3 Maja 8, k. XIX–XX, nr rej.: 1-A z 29.03.1999:
* kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. 3 Maja 126, pocz. XX, nr rej.: 1092/1042 z 27.12.1973
* cmentarz par. rzym.-kat., ul. Domaniewska, 1 poł. XVIII – XX, nr rej.: 1472 z 20.02.1991
* zespół ogrodniczy Hosera, ul. Żbikowska 56, 1898-XX:
Tworki
* zespół urbanistyczno-architektoniczny szpitala, ul. Partyzantów 2/4, 1881-XX, nr rej.: 1281 z 2.01.1987:
** 22 budynki
** cerkiew, ob. kościół rzymskokatolicki
** cmentarz z 1939 r.
** ogrodzenie
* cmentarz przy szpitalu psychiatrycznym, ul. Partyzantów 9, nr rej.: 1342 z 27.09.1988
** kaplica, nr rej.: j.w.
Kultura
Domy kultury
* Miejski Ośrodek Kultury „Kamyk” im. A. Kamińskiego
* Młodzieżowy Dom Kultury
*Spółdzielczy Dom Kultury
Muzea
* Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. S. Woydy
* Muzeum Dulag 121
Kina
* Multikino w centrum handlowym Nowa Stacja
* kino w Centrum Dziedzictwa Kulturowego
Media
Prasa
* Gazeta WPR oraz portal wpr24.pl – informacyjny tygodnik oraz portal internetowy obejmujący zasięgiem powiaty pruszkowski i grodziski.
* Gazeta drukowana „Głos Pruszkowa” – miesięcznik
Telewizja
* Telewizja Kablowa Tel-Kab – nadająca serwis informacyjny Panorama Pruszkowska z wiadomościami Pruszkowa, Piastowa i Brwinowa.
Radio
* POPradio – stacja radiowa nadawana ze studia w Pruszkowie.
Oświata i nauka
Aktualnie w Pruszkowie działa:
Ponadto w mieście działa Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej, Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Witolda Lutosławskiego oraz kilkanaście prywatnych szkół policealnych i językowych.
Religia
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
* Kościół Boży w Polsce:
** Kościół „El Shaddai”
* Kościół greckokatolicki:
** Parafia św. Piotra i Pawła w Pruszkowie
* Kościół rzymskokatolicki:
** Parafia św. Kazimierza w Pruszkowie
** Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Pruszkowie
** Parafia św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Pruszkowie
* Świadkowie Jehowy:
** zbory: Pruszków–Centrum, Pruszków–Reguły, Pruszków–Żbików i grupa ukraińskojęzyczna, Sala Królestwa)
Sport i rekreacja
w Pruszkowie]]
W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym – Miejski Klub Sportowy „Znicz” (piłka nożna) i „Znicz Basket” (koszykówka mężczyzn) oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS „Lider” (koszykówka kobiet). Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych.
Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:
* Amatorski parafialny KS „Solidarni” – lekkoatletyka
* Karate Klubu Pruszków – karate tradycyjne
* Klub Sportowy „Kanku” – sporty walki
* Miejski Klub Sportowy „Znicz” – koszykówka (I liga), piłka nożna (II liga), piłka ręczna dziewcząt
* Międzyszkolny Ośrodek Sportowy – koszykówka chłopców, akrobatyka, piłka siatkowa dziewcząt
* Młodzieżowy Klub Kolarski „Mazowsze Pruszków” – kolarstwo
* Polski Związek Kolarski
* Pruszkowski Klub Kajakarzy „Kuramura”
* Pruszkowski Klub Kick Boxingu i Boksu „Kowal-Boxing”
* Uczniowski Klub Sportowy „Kata” – judo
* Uczniowski Klub Sportowy „Lider” – koszykówka dziewcząt
* Uczniowski Klub Sportowy „New Power” – kulturystyka
* Uczniowski Klub Sportowy „Ósemka” – piłka siatkowa dziewcząt
* Pruszkowskie Towarzystwo Cyklistów (PTC Pruszków) – kolarstwo
* Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej „Zefir” – Tenis ziemny
* Uczniowski Klub Sportowy „Gladiatorzy Pruszków” – Hokej na rolkach
Obiekty sportowe
* Stadion klubu Znicz Pruszków
* Hala Sportowo-Widowiskowa MZOS Znicz
* Pływalnia Kapry
* BGŻ BNP Paribas Arena
Pruszków w kulturze
W Pruszkowie umiejscowiona została część akcji amerykańskiego filmu o superbohaterach z 2016: X-Men: Apocalypse. W filmie tym Magneto zamieszkiwał i pracował właśnie w Pruszkowie.
