Protobułgarzy

Protobułgarzy, również Prabułgarzy, Pierwsi Bułgarzy, Starożytni Bułgarzy, Huno-Bułgarzy () – lud koczowniczy pochodzenia huńskiego, który pomiędzy V a VII wiekiem zamieszkiwał stepy nadczarnomorskie.
Pierwotne siedziby Prabułgarów są lokalizowane w Azji Centralnej lub na Syberii. Pomiędzy II a IV wiekiem przywędrowali oni na Zakaukazie, skąd po wtargnięciu Hunów do Europy Środkowej pod koniec IV wieku rozprzestrzenili się na terenach od Kubania po Dniestr. W ciągu V wieku na tych terenach uformowały się dwa silne protobułgarskie związki plemienne Utigurów i Kutigurów. Ci ostatni zasłynęli w pierwszej połowie VI wieku z groźnych wypraw przeciw Bizancjum. Ziemie Protobułgarów, nazwane przez historyków bizantyńskich Wielką Bułgarią, pod koniec VI wieku znalazły się przejściowo pod zwierzchnictwem Turkutów i Awarów. Około 630 roku chan protobułgarski Kubrat wyzwolił się spod tej podwójnej zależności i zjednoczył na okres jednego pokolenia ziemie zamieszkane przez Protobułgarów w jednym ręku. Po śmierci Kubrata około 665 roku jego państwo rozpadło się pod uderzeniem Chazarów. Część Protobułgarów przyjęła zwierzchnictwo chazarskie, część wywędrowała na północ w rejon środkowej Wołgi, gdzie utworzyła z czasem Bułgarię Kamską, natomiast inna część pod wodzą Asparucha utworzyła nad Dunajem państwo bułgarskie.

Pochodzenie

Pochodzenie Prabułgarów jest przedmiotem sporów. Pierwotne siedziby Protobułgarów lokalizuje się różnie: u podnóża Ałtaju, na terenie południowego Uralu lub w zachodniej Syberii, w dolinie Irtyszu. Zakłada się, że w okresie pomiędzy II a połową IV wieku Protobułgarzy przemieścili się do basenu morza Azowskiego i Kaspijskiego – nie wiadomo, czy w masie plemion huńskich wędrujących na zachód ku Europie. Niewątpliwie pod koniec IV wieku Protobułgarzy pojawili się na stepach nadczarnomorskich i u boku Hunów w różnych rejonach Europy środkowej.
Pochodząca z VII wieku rozprawa przypisywana ormiańskiemu geografowi Annaniaszowi Szirakaci przynosi informację, że Protobułgarzy zamieszkiwali tereny rozciągające się daleko od północnego krańca Nikopsis, położonego na wybrzeżu Morza Czarnego. Szirakaci rozróżnia wśród Protobułgarów 4 główne plemiona: Kupi-Bulgar, Duchi-Bulgar, Ogkundur-Bulgar oraz Kidar-Bulgar, z tym że w przypadku tych ostatnich chodzi na pewno o plemię huńskie – Kidarytów.
Wśród badaczy pojawiają się jednak również głosy, uznające Protobułgarów za lud całkiem odrębny od trzech wyżej wymienionych.

Protobułgarzy w V wieku

Pobyt Prabułgarów na stepach Nadczarnomorza i Zakaukazia stanowił moment przełomowy w ich rozwoju społecznym, gospodarczym i kulturalnym poprzez zetknięcie się plemion koczowniczych ze starą kulturą sarmackich Alanów. W połowie V wieku Protobułgarzy przyłączyli się do Hunów i innych koczowników, siejących spustoszenie w środkowej i zachodniej Europie. Wedle historyka Pawła Diakona (720-800) zaatakowali i zabili pierwszego króla Longobardów, Agelmunda, porwali też jego jedyną córkę. Niewiele później rozgromił ich następca Agelmunda – Lamissio. Głównym miastem Wielkiej Bułgarii była Fanagoria nad Morzem Azowskim. Bizantyjczycy bacznie śledzili rozwój Wielkiej Bułgarii oraz innych na wpół barbarzyńskich potęg na północy Morza Czarnego. Historyk Zachariasz Scholastyk, biskup Mitylene (536-553), wspomina o misjach prowadzonych w tym rejonie dla nawracania Protobułgarów i Hunów i o nawróceniu władającego na Krymie huńskiego księcia Groda.
Aktywność Cesarstwa w tym regionie Europy nie uchroniła Bizancjum przed długim okresem najazdów protobułgarskich. W 499 roku Protobułgarzy po raz pierwszy najechali Trację. Odtąd najazdy powtarzały się co kilka lat. Dla obrony stolicy przed Protobułgarami cesarz Anastazjusz (491-518) wzniósł wokół Konstantynopola „długie mury”. W 517 roku Protobułgarzy dotarli aż do Termopil. Byli w oddziałach zbuntowanego generała bizantyjskiego , który trzykrotnie, wspierany przez flotyllę łodzi, docierał do długich murów Konstantynopola, aż ostatecznie został odparty. W 529 roku najechali Dobrudżę, Mezję i Bałkany po Trację.

Pod panowaniem Awarów i Turkutów

Kres najazdom protobułgarskim na Konstantynopol położyło pojawienie się w następnych latach nad Morzem Czarnym Awarów, którzy podbili zachodnie plemię Kutigurów. Utigurowie pod panowaniem Turkutów wielokrotnie wzniecali powstania, w których wielu Protobułgarów utraciło życie. Natomiast Kutigurowie w znacznej liczbie wywędrowali wraz z Awarami najpierw nad dolny Dunaj, a ostatecznie, gdy Longobardowie w 568 roku opuścili Panonię, do Panonii.

„Bułgaria wewnętrzna”

Protobułgarzy, którzy wraz z Batbajanem uznali zwierzchność chazarską dali z czasem początek społeczności nazywanej „Bułgarią Wewnętrzną”. W X wieku w ruskich i bizantyjskich źródłach ludność zamieszkującą część wcześniejszej „Bułgarii Wewnętrznej” zaczyna być określana, jako Czarni Bułgarzy.

Protobułgarzy Kamscy

Imię Kotrag, które przypisują źródła bizantyjskie drugiemu synowi Kubrata, jest najwyraźniej imieniem pochodzącym od nazwy plemienia Kutigurów, którzy zaznaczając swoją niezależność, gdy śmierć Kubrata wyzwoliła ich spod jego władzy, usunęli się na północ wzdłuż Wołgi. Pod koniec VII wieku dotarli do środkowej Wołgi w miejsce, gdzie wpada do niej Kama i tam założyli w X wieku państwo, Bułgarię Kamską.

Protobułgarzy Kubera

Również opowieść o Kubracie, czwartym synu Kubrata wydaje się służyć jedynie wyjaśnieniu występowania ludności protobułgarskiej w Panonii w państwie Awarów. Jej migracja nastąpiła bowiem wcześniej, w połowie VI wieku. Jakkolwiek nie brak głosów, że czwarty syn Kubrata jest tożsamy z Kuberem, który około 670 roku wypowiedział posłuszeństwo Awarom i na czele swego ludu złożonego po części z Protobułgarów, po części z autochtonów z rejonu Sirmium mówiących dialektami romańskimi oraz Słowian osiedlił się w Macedonii na ziemiach Cesarstwa Bizantyjskiego. Około 680 roku Kuber podjął nieudaną próbę zdobycia Tesaloniki. Protobułgarzy Panońscy mieli jeszcze odegrać znaczną rolę po upadku państwa awarskiego na początku IX wieku. Ziemie pomiędzy Cisą, Karpatami a Dniestrem wraz z obecnym Siedmiogrodem, opanowane przez Protobułgarów panońskich zostały wówczas połączone z Bułgarią naddunajską, a Protobułgarzy panońscy mocno wzmocnili liczebnie bardzo już w tym czasie zeslawizowanych Protobułgarów naddunajskich. Najprawdopodobniej spośród Protobułgarów panońskich wywodził się też nowy władca Bułgarii, chan Krum. Rządy władców z jego dynastii należą do najświetniejszego okresu w historii pierwszego państwa bułgarskiego.

Protobułgarzy w Italii

Jeśli idzie o piątego syna to nie wydaje się aby w VII wieku Protobułgarzy nadal przemieszczali się znad Morza Czarnego do Italii. Opisy Teofanesa i Nicefora mogą mieć charakter symboliczny, mający na celu wyjaśnienie obecności Protobułgarów w Italii, którzy napływali tam wcześniej już od czasów Attyli. Na czele takiego rodu stali naczelnicy rodowi posiadający znaczną władzę. Wszyscy członkowie rodu cieszyli się jednak swobodą osobistą. Niewolnikami byli głównie jeńcy wojenni. Rody łączyły się w plemiona.
Protobułgarzy w trakcie swoich dziejów wypracowali silną strukturę społeczną o charakterze wojskowym. Władzę zwierzchnią w imieniu Tängry, głównego bóstwa Protobułgarów, sprawował chan. Protobułgarzy uważali go za przywódcę religijnego i przypisywali na wpół boskie przymioty. Do chana należało spełnianie obowiązków kultowych, składanie ofiar, w tym ofiar z ludzi. Władza chana była dziedziczna. Rodem panującym był ród Dulo, do którego należeli Orchan, Kubrat i Asparuch. Za swe rządy chan odpowiadał przed ludem i mógł być, co jest charakterystyczne dla ustrojów wojskowych, złożony z tronu. Dodatkowo władzę chana ograniczała sześcio- lub dwunastoosobowa Rada składająca się z naczelników rodów (zwanych boili lub boilar – stąd „bojar”). Chan posiadał drużynę przyboczną.

Życie codzienne

Protobułgarzy przybyli do Europy prowadząc „ruchome” gospodarstwa hodowlane. Cała ludność rodu przenosiła się wraz ze stadami z miejsca na miejsce przez okrągły rok. Przybywszy na stepy nadczarnomorskie zmienili tryb życia: wędrując po stepie od wiosny do jesieni na zimę powracali do swych siedzib. Z czasem biedniejsza część ludności, posiadająca małe stada, które nie potrzebowały szerokich pastwisk stepowych, zaczęła zakładać również prowizoryczne obozy letnie. Osady zakładano zazwyczaj na brzegach rzek na terenach stepowych i leśno-stepowych. Początkowe koczownicze obozy letnie i zimowe, z czasem zastąpiły auły zamieszkane przez 20 do 30 rodzin, na czele których stała bogata rodzina zajmująca się hodowlą. Do grobów takich należą nazwane od nazwy miejscowości, w pobliżu których zostały znalezione: skarb pereszczepiński, skarb ze wsi Głodosi i skarb ze wsi Wyzniesienka. Zarówno w Głodosi jak i Wyzniesience zwłoki zmarłego, po spaleniu, zostały złożone zgodnie ze starotureckim obrządkiem wprost do ziemi. Wraz ze zmarłym do ziemi złożono cenne przedmioty ze złota i srebra: monety, złote aplikacje i sprzączki do pasów, liczne złote i srebrne naczynia pochodzące z cesarstwa bizantyńskiego i sasanidzkiej Persji, jak również naczynia typowe dla ludów tureckich tej epoki. W Pereszczepinie wraz z wodzem pochowano jego konia w pełnej uprzęży, w Wyzniesience szczątki spalonych pancerzy i broni (siekier i szabel) wskazują, że oprócz wodza pochowano innych jeszcze zmarłych, być może wziętych do niewoli jeńców.

Galeria

Plik:Bulgaria-Fanagoria-01.JPG|Rekonstrukcja prabułgarskiej miejscowości, niedaleko Warny
Plik:Bulgaria-Fanagoria-03.JPG|Wnętrze jurty
Plik:Bulgaria-Fanagoria-04.JPG|Wnętrze jurty

Przypisy

Bibliografia

*
*
*
*
*
Kategoria:Starożytne ludy