Pragmatyzm
Pragmatyzm to nurt filozoficzny, który ukształtował się na przełomie XIX i XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Kluczowymi elementami pragmatyzmu są antyrealizm, antyfundacjonalizm oraz pragmatyczna teoria prawdy, która podkreśla rolę praktyki i doświadczenia. Nurt ten rozwijał się w opozycji do idealizmu i klasycznego empiryzmu, a także neopozytywizmu.
Geneza
Pragmatyzm powstał jako reakcja na idealizm racjonalistyczny i metafizyczny, proponując bardziej praktyczne podejście do myślenia. Jego korzenie sięgają empiryzmu angielskiego i XIX-wiecznej psychologii. Głównymi przedstawicielami pragmatyzmu byli:
- Charles Sanders Peirce – twórca terminu „pragmatyzm”.
- William James – spopularyzował pragmatyzm i nadał mu formę.
- John Dewey – kontynuator idei pragmatyzmu w USA.
Ważne dzieła to m.in. artykuł Peirce’a z 1878 roku oraz prace Jamesa, takie jak „Zasady psychologii” i „Pragmatyzm”.
Metoda i teoria prawdy
Pragmatyczna teoria prawdy opiera się na użyteczności jako kryterium prawdziwości. Sądząc, że sądy naukowe są prawdziwe, jeżeli umożliwiają skuteczne działanie, pragmatyzm kwestionuje klasyczną teorię prawdy jako zgodność pojęć z rzeczywistością. Pojęcia są traktowane jako narzędzia działania, a nie odzwierciedlenie rzeczywistości.
Doświadczenie i wiara
William James podkreślał, że doświadczenie ma charakter ciągły, a stany mistyczne nie są gorsze od rozumowania logicznego. Wiara, według niego, jest nieodłącznym elementem ludzkiego doświadczenia, a niewiara również stanowi formę wiary.
Pluralizm
Pragmatyści wprowadzili pojęcia synechizmu i tychizmu, które odzwierciedlają współzależność części rzeczywistości oraz wolność w tworzeniu nowych rzeczy. Filozofia pragmatyzmu sprzyjała demokratycznym i humanistycznym poglądom.
Pokrewne kierunki i oddziaływanie
Instrumentalizm Johna Deweya rozwijał pragmatyzm, kładąc nacisk na społeczny kontekst idei. Jego działania miały znaczący wpływ na amerykańską pedagogikę. Włosi, w tym Giovanni Papini, wiązali pragmatyzm z futuryzmem, co wpłynęło na ideologię faszyzmu. Pragmatyzm zainspirował także myślicieli, takich jak George Herbert Mead, oraz współczesnych filozofów, takich jak Willard Quine czy Richard Rorty.
Podsumowanie
Pragmatyzm, jako ważny nurt filozoficzny, wprowadził nowe podejście do prawdy, doświadczenia i społeczeństwa, mając wpływ na wiele dziedzin, w tym psychologię i pedagogikę.
