Powstanie w getcie warszawskim
Powstanie w getcie warszawskim (19 kwietnia – 16 maja 1943) było zbrojnym wystąpieniem żydowskich organizacji bojowych przeciwko Niemcom, będącym odpowiedzią na decyzję o likwidacji getta. Było to pierwsze miejskie powstanie w okupowanej Europie.
Geneza
Getto warszawskie, otoczone murem, stało się miejscem przeludnienia, głodu i chorób. W okresie od lipca 1942 roku Niemcy rozpoczęli deportacje mieszkańców do obozu zagłady w Treblince, co wywołało opór zbrojny organizacji bojowych.
Organizacje bojowe
- Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) – dowodzona przez Mordechaja Anielewicza, liczyła około 600 żołnierzy.
- Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW) – dowodzony przez Pawła Frenkla, liczył około 250 żołnierzy.
Obie organizacje, mimo różnic politycznych, postanowiły współpracować w obronie getta.
Przebieg powstania
Powstanie rozpoczęło się 19 kwietnia 1943, w wigilię święta Pesach, gdy Niemcy wkroczyli do getta. Powstańcy z ŻOB i ŻZW stawili silny opór, odnosząc początkowe sukcesy, jednak przewaga niemieckich sił była zbyt duża.
Siły i straty
Powstańcy składający się z około 1000-1500 żołnierzy ŻOB i ŻZW, odnotowali znaczne straty. Z danych niemieckich wynika, że 56 065 Żydów zginęło lub zostało deportowanych. Straty niemieckie wyniosły około 6000 żołnierzy.
Pomoc polskiego podziemia
Armia Krajowa i Gwardia Ludowa wspierały powstańców poprzez ataki na niemieckie posterunki i dostarczanie niewielkich ilości broni. Pomoc ta była ograniczona, jednak miała znaczenie symboliczne.
Reakcja i upamiętnienie
Powstanie w getcie warszawskim jest uważane za symbol oporu Żydów przeciwko nazizmowi. Po wojnie powstały liczne pomniki i instytucje upamiętniające to wydarzenie, w tym Pomnik Bohaterów Getta oraz Muzeum Bojowników Getta w Izraelu.
Ostatni powstańcy
Nieliczni uczestnicy powstania przeżyli wojnę. Marek Edelman i Dawid Wdowiński to jedni z nielicznych, którzy dotrwali do końca konfliktu.
Powstanie w getcie warszawskim pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Żydów, symbolizując heroizm i opór wobec nazistowskiej eksterminacji.
