Poprawność językowa
Poprawność językowa to pojęcie związane z preskryptywnym (normatywnym) podejściem do języka, które ocenia środki językowe pod kątem ich zgodności z przyjętymi normami. Jest to ważny element kultury języka, który odnosi się do zarówno mowy, jak i pisma. „Poprawne” środki językowe to te, które cieszą się akceptacją wśród wykształconych użytkowników języka oraz są zgodne z obowiązującą kodyfikacją normy językowej.
Historia poprawności językowej sięga starożytnych Greków, a w polskim kontekście pierwszym słownikiem poprawnościowym był „Słownik ortoepiczny” Stanisława Szobera z 1937 roku. Współczesne podejście do poprawności różni się od tradycyjnych teorii, które były bardziej krytyczne wobec mowy potocznej i koncentrowały się na języku pisanym.
Kryteria poprawności językowej
Kryteria poprawnościowe są niejednoznaczne i różnią się w zależności od podejścia. W polskiej normatywistyce Witold Doroszewski wyróżnił m.in.:
- kryterium gramatyczne
- kryterium formalnologiczne
- kryterium narodowe
- kryterium geograficzne
- kryterium literacko-autorskie
- kryterium estetyczne
Inny językoznawca, Andrzej Markowski, wskazuje na kryteria takie jak:
- kryterium wystarczalności
- kryterium ekonomiczności
- kryterium funkcjonalności
- kryterium uzualne
- kryterium autorytetu kulturalnego
Poziomy poprawności
Poprawność językowa obejmuje różne aspekty, takie jak:
- poprawność wymowy
- poprawność fleksyjna
- poprawność składniowa
- poprawność leksykalno-semantyczna
- poprawność frazeologiczna
Dwupoziomowość normy językowej
Współczesne językoznawstwo wyróżnia dwa poziomy normy językowej: wzorcową (akceptowaną przez większość wykształconych użytkowników) oraz użytkową (związana z praktycznym użyciem języka). Norma językowa jest dynamiczna i zmienia się z czasem, co sprawia, że nie jest możliwe osiągnięcie pełnej jednolitości w użyciu języka.
Hiperpoprawność i preskryptywizm
Hiperpoprawność polega na używaniu form uznawanych za poprawne, które są właściwie niepoprawne. Preskryptywizm z kolei dąży do standaryzacji języka, co często prowadzi do stygmatyzacji użytkowników posługujących się innymi formami. Współczesne podejście językoznawcze podkreśla, że poprawność językowa ma podłoże społeczne, a nie tylko lingwistyczne.
Poprawność a opisowość
W nowoczesnym językoznawstwie poprawność rozumie się w sposób opisowy, co uwzględnia różnorodność norm językowych. Krytyka tradycyjnych postaw preskryptywnych wskazuje na ich subiektywność i nieuwzględnianie złożoności języka.
Normatywność w językoznawstwie
W językoznawstwie akademickim pojęcie poprawności językowej jest ograniczane do kontekstu krytyki podejść preskryptywnych, gdzie uznaje się, że zasady normatywne nie powinny być narzucane, a język powinien być badany w sposób opisowy. To podejście podkreśla, że każda forma języka funkcjonuje na podstawie swoich reguł gramatycznych, a różnice wynikają z kontekstu społecznego, nie z lingwistycznych przesłanek.
