Pomiara włóczna – reforma rolna w Wielkim Księstwie Litewskim
Pomiara włóczna to reforma rolna przeprowadzona w drugiej połowie XVI i na początku XVII wieku na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, obejmujących dzisiejszą Ukrainę, Białoruś, Litwę, Żmudź oraz wschodnie Podlasie. Główne cechy reformy to komasacja gruntów, zastąpienie świadczeń pobieranych od chłopów czynszem oraz wprowadzenie trójpolówki.
Reforma została zainicjowana przez Zygmunta I oraz Bonę Sforzę, a kontynuowana przez Zygmunta II Augusta. Wcześniejsze samorzutne osadnictwo prowadziło do nieregularnej zabudowy i rozproszonego układu pól.
Inicjatywy królowej Bony
W 1533 roku królowa Bona wykupiła od kanclerza Olbrachta Gasztołda dobra królewskie, co umożliwiło jej porządkowanie przestrzenne i komasację gruntów. W okolicach Bielska Podlaskiego prace nad wymierzaniem gruntów rozpoczęto w 1540 roku.
Ustawa „Sprawa Włoczna”
1 kwietnia 1557 roku król Zygmunt II August wydał ustawę znaną jako „Sprawa Włoczna”. Na jej podstawie Piotr Chwalczewski, pod nadzorem Mikołaja Czarnego Radziwiłła oraz Ostafiego Bohdanowicza Wołłowicza, przeprowadził podział nieruchomości na terenach królewskich.
Nowa organizacja przestrzenna
Pomiara włóczna wprowadziła nową organizację przestrzenną, w ramach której każde gospodarstwo otrzymywało 1 włókę ziemi (około 21,3 ha). Pozostałe grunty przeznaczano na folwarki lub wspólne użytkowanie wsi, takie jak pastwiska i lasy.
Obszar wsi dzielono na trzy pola uprawne, a przez środek wsi wytyczano „niwę siedzibną” pod zabudowę. Każdy osadnik miał przydzielony zagon w każdym z trzech pól oraz jeden zagon pod budowę zagrody. Wprowadzono jednolitą zabudowę zagród oraz trójpolowy system uprawy ziemi.
Wyniki reformy
Wprowadzone zmiany sprawiły, że wsie zyskały regularny charakter, który często utrzymywał się przez kolejne stulecia. Dochody z dóbr królewskich wzrosły kilkakrotnie, co przyczyniło się do poprawy sytuacji gospodarczej regionu.
Podsumowanie
Pomiara włóczna była kluczowym elementem reformy rolnej, która przekształciła układ przestrzenny wsi na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, wprowadzając nowoczesne metody uprawy oraz organizacji przestrzennej.
