Paradygmat w nauce
Paradygmat to zbiór pojęć i teorii, który stanowi podstawę danej nauki. Wprowadził go filozof Thomas Kuhn w swojej książce „Struktura rewolucji naukowych” z 1962 roku. Paradygmaty nie są kwestionowane, dopóki są twórcze poznawczo oraz umożliwiają tworzenie teorii zgodnych z danymi doświadczeń.
Charakterystyka paradygmatu
Podstawowe cechy paradygmatu to:
- Nie jest ustalony raz na zawsze, lecz oparty na konsensusie badaczy.
- Może ulegać zmianom, co prowadzi do rewolucji naukowych.
- Podważa pojęcie absolutnej słuszności.
Dobry paradygmat powinien być spójny, prosty i użyteczny w tworzeniu teorii zgodnych z faktami.
Rewolucje naukowe
Kuhn zauważa, że nauka rozwija się poprzez okresy stabilności przerywane rewolucjami, które zmieniają dominujące paradygmaty. Nowe paradygmaty nie mogą być zbudowane na podstawie poprzednich, lecz je zastępują. Kurowie argumentują, że naukowcy są konserwatystami, którzy często bronią uznanych teorii.
Kryzysy w nauce
Kryzysy pojawiają się, gdy odkrywane są sprzeczności w ramach istniejącego paradygmatu. Ich rozwiązania mogą obejmować:
- Przywrócenie normalności przez naukę instytucjonalną.
- Klasyfikację problemu jako nie do rozwiązania w obecnym paradygmacie.
- Propozycję nowego paradygmatu, co prowadzi do konfliktu między paradygmatami.
Krytyka falsyfikacji
Kuhn sprzeciwia się poglądowi Karla Poppera, który twierdzi, że teorie powinny być falsyfikowalne. Uważa, że nauka charakteryzuje się niedoskonałością w dopasowaniu teorii do danych.
Rola paradygmatu
Rozwój nauki odbywa się w ramach pojedynczego paradygmatu, co umożliwia społecznościom naukowym skoncentrowanie się na specyficznych problemach. Uznaje się, że postęp naukowy jest oczywisty w czasach normalnej nauki.
Ewolucja idei
Kuhn porównuje rozwój nauki do ewolucji biologicznej, wskazując, że zmiany paradygmatów niekoniecznie przybliżają nas do prawdy.
Definicja dziedziny nauki
Kuhn podkreśla, że status dyscypliny jako nauki zależy od konsensusu wśród jej przedstawicieli.
Macierz dyscyplinarna
Macierz dyscyplinarna to kluczowy element paradygmatu, obejmujący wspólne generalizacje, wartości, metafizykę oraz wzorce rozwiązywania problemów w danej grupie naukowców.
