Pańszczyzna – definicja i historia
Pańszczyzna była formą renty feudalnej, która obowiązywała chłopów na rzecz właścicieli ziemskich. Stanowiła przymusowe świadczenie pracy na ziemiach pańskich, często bez wynagrodzenia. Początkowo dotyczyła tylko chłopów posiadających ziemię, później jednak obejmowała także tych bezrolnych.
Wymiar pracy pańszczyźnianej był ustalany jednostronnie przez właściciela, a dzień pracy rozpoczynał się o świcie, kończąc o zmroku. W przypadku spóźnienia, chłopi byli karani, co skutkowało nadużyciami. W XVIII wieku cesarz Józef II Habsburg wprowadził ograniczenia, redukując wymiar pańszczyzny do trzech dni w tygodniu.
Pańszczyzna na świecie
Pańszczyzna ma swoje korzenie w starożytności i była powszechna w średniowiecznej Europie. W miarę upływu czasu zaczęła zanikać, a jej obecność prowadziła do buntów chłopskich i oporu społecznego. W XIX wieku informacje o zniesieniu pańszczyzny podnosiły morale chłopów, co skutkowało licznymi protestami.
- 1811–1850 – zniesienie pańszczyzny w Prusach
- 1848 – zniesienie w Austrii
- 1861 – zniesienie w Rosji
- 1864 – zniesienie w Królestwie Polskim
Pańszczyzna w Polsce
W Polsce pańszczyzna zaczęła zanikać na początku XIX wieku. W 1816 roku zniesiono ją w obszarze Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. Również w 1830 roku złożono projekt zniesienia pańszczyzny w sejmie Królestwa Polskiego, jednak został on odrzucony.
Prawo międzynarodowe a pańszczyzna
Pańszczyzna została uznana za formę niewolnictwa w konwencjach międzynarodowych. Konwencja Genewska z 1956 roku definiuje ją jako sytuację przymusu, w której osoba jest zmuszona do pracy na rzecz innej osoby bez możliwości zmiany swojego stanu. Międzynarodowa Organizacja Pracy zalicza ją również do najgorszych form pracy dzieci, które powinny być zakazane.
