Orogeneza
Orogeneza, z greckiego oznaczająca „tworzenie gór”, odnosi się do procesów górotwórczych zachodzących na granicach płyt tektonicznych. Podczas tych ruchów, naprężenia mogą prowadzić do wyniesienia bloków skalnych w formie fałdów lub uskoku, a także do procesów magmatycznych, które skutkują powstawaniem gór wulkanicznych.
Teoria geosynkliny
W przeszłości uważano, że przed powstaniem łańcuchów górskich formują się geosynkliny, czyli obszary, gdzie gromadzą się osady. Współczesne badania wskazują jednak na bardziej złożone mechanizmy orogenezy.
Stadia orogenezy
- Wczesne stadium geosynkliny: Charakteryzuje się subsydencją i wylewami skał zasadowych, a także wytwarzaniem intruzji i osadów głębokomorskich.
- Dojrzałe stadium przedorogeniczne: Geosynklina skraca się, co prowadzi do transgresji morskich i zmian w reżimie sedymentacyjnym, w tym do formowania osadów głębokomorskich.
- Ogólna inwersja: Powstają fałdy i struktury grawitacyjne, a także dolna molasa. W wyniku tych procesów pojawiają się wyniesione obszary lądowe.
- Właściwa faza orogeniczna: Intensyfikacja ruchów wznoszących prowadzi do obniżenia rowów przedgórskich i formowania molasy górnej, która jest wynikiem erozji górotworu. Występuje także wulkanizm.
Skutki orogenezy
Podczas orogenezy zachodzą następujące procesy:
- Sfałdowanie osadów w geosynklinie.
- Wypiętrzenie osadów w formie łańcuchów gór fałdowych.
- Powstawanie gór zrębowych na kratonach.
Główne orogenezy w historii geologicznej
W historii Ziemi wyróżniamy kilka kluczowych orogenezy, w tym:
- Orogeneza alpejska
- Orogeneza hercyńska
- Orogeneza kaledońska
- Orogeneza bajkalska
- Orogeneza kadomska
- Orogeneza katangijska
- Orogeneza dalslandzka
- Orogeneza gotyjska
- Orogeneza grenwilska
- Orogeneza panakean
- Orogeneza hudsońska
- Orogeneza karelska
- Orogeneza algomijska
- Orogeneza kenorańska
- Orogeneza białomorska
- Orogeneza saamijska
Każda z tych orogenezy miała swoje unikalne fazy, które odpowiadały za intensyfikację ruchów górotwórczych w danym regionie.
