Organum – Definicja i Rozwój
Organum, pochodzące z greckiego słowa ὄργανον oznaczającego „instrument”, to gatunek muzyczny, który rozwijał się w średniowieczu, najpierw jako heterofonia, a później jako polifonia. Początkowo termin ten odnosił się do instrumentów muzycznych, aby z czasem skupić się na harmonijnie zestrojonej muzyce. Od XII wieku organum definiowane było jako utwory z długonutowym głosem tenorowym, zazwyczaj zaczerpniętym z chorału, z dodatkowym, bardziej ruchliwym głosem.
Historia
Pierwsze opisy techniki organalnej pojawiły się w traktacie „Musica enchiriadis” (około 895 r.), przypisywanym Hucbaldowi. Początkowo organum miało na celu wzbogacenie melodii chorału, a nie tworzenie niezależnych głosów. Nowatorem w tej dziedzinie był Leoninus oraz Perotinus, którzy rozwijali rytmikę i wprowadzali nowe techniki kompozytorskie.
Rodzaje Organum
- Organum paralelne ścisłe: Głosy dodane poruszają się równolegle w określonym interwale względem głosu głównego. Nie jest to jeszcze pełnoprawna polifonia.
- Organum swobodne: Wprowadza ruch przeciwny i prosty głosów, co prowadzi do usamodzielnienia linii melodycznych. Przykłady tego typu można znaleźć w „Micrologus” Guidona z Arezzo.
- Organum melizmatyczne: Rozwinęło się w XII wieku, charakteryzując się wykonywaniem od dwóch do sześciu dźwięków nad jednym dźwiękiem w tenorze. Przykładami są utwory Leoninusa i Perotinusa.
Organum w Szkole Notre Dame
Katedra Notre Dame oraz Uniwersytet Paryski stały się ośrodkami rozwoju organum w XII i XIII wieku. Leoninus stworzył „Magnus Liber Organi”, wprowadzając modi rytmiczne. Jego techniki obejmowały różne formy polifonii, w tym organum melizmatyczne, discantus oraz copula. Perotinus, wprowadzając nowe techniki, rozwijał discantus w organach triplach i quadrupla, tworząc utwory takie jak „Viderunt omnes”.
Innowacje Perotinusa
Perotinus wprowadził także motellus, w którym wyższy głos otrzymuje nowy tekst, co skutkuje powstaniem motetu. Jego prace stanowiły przełom w rozwoju polifonii, łącząc różne techniki kompozytorskie i kładąc podwaliny pod dalszy rozwój muzyki w XIV wieku.
