Oneg Szabat
Oneg Szabat (dosł. „radość szabatu”) to kryptonim podziemnej organizacji społecznej, założonej przez historyka Emanuela Ringelbluma w warszawskim getcie. Powstała wiosną 1940 roku z inicjatywy Ringelbluma i grupy żydowskich literatów, nauczycieli oraz działaczy społecznych. Jej celem było gromadzenie materiałów dokumentujących życie Żydów pod niemiecką okupacją, a z czasem stała się centrum badawczym i informacyjnym żydowskiego ruchu oporu.
Powstanie i struktura organizacji
Ringelblum, uznawany za jednego z czołowych historyków żydowskich, zainicjował działalność archiwum po utworzeniu getta warszawskiego. Spotkania organizacji odbywały się w soboty, co przyczyniło się do nadania jej nazwy. Oneg Szabat wyróżniało się konspiracyjnym charakterem oraz niezależnością od Judenratu. Współpracowało z różnorodnymi ugrupowaniami politycznymi, co podkreślało jego pluralizm.
Zespół
W latach 1940–1943 w Oneg Szabat pracowało około 50-60 osób. W skład zespołu wchodziły osoby z różnych środowisk społecznych oraz politycznych, w tym przedstawiciele elity żydowskiej i zubożali uchodźcy. Kluczowymi postaciami byli Ringelblum, Hersz Wasser, Eliahu Gutkowski i Menachem Mendel Kon. Współpracownicy archiwum byli zaangażowani w różnorodne aspekty dokumentacji, w tym w gromadzenie dzienników, relacji oraz materiałów literackich.
Obszary działalności
Oneg Szabat nie tylko dokumentowało życie Żydów, ale również prowadziło badania dotyczące sytuacji społecznej, demograficznej i gospodarczej. W 1942 roku, w odpowiedzi na masowe mordy, archiwum przekształciło się w centrum informacyjne, dokumentujące zbrodnie nazistowskie. Wydawano biuletyny informacyjne i gromadzono dowody na ludobójstwo.
Losy archiwum
Podczas wielkiej akcji deportacyjnej w 1942 roku, Oneg Szabat poniosło dotkliwe straty osobowe. Ringelblum i inni członkowie archiwum starali się ukryć zbiory, co udało się częściowo zrealizować. Po wojnie odnaleziono dwie z trzech części archiwum, które obecnie znajdują się w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie.
Upamiętnienie
W 2021 roku odbyły się uroczystości upamiętniające członków Oneg Szabat, w tym odsłonięcie pomnika i marsz pamięci w Warszawie. Ich prace i dokumenty są ważnym źródłem wiedzy o historii Żydów w Polsce podczas II wojny światowej.
