Noria (arab. ناعورة nā‘ūra) – urządzenie do podnoszenia wód, stosowane w nawadnianiu pól uprawnych.
Budowa i działanie
Norie dzielą się na trzy główne typy:
- Noria mechaniczna: Składa się z pionowego koła z wiadrami podwieszonymi na łańcuchach, które mogą sięgać głębokości do 8 metrów. Napędzana była przez zwierzęta, takie jak muły czy osły, które poruszały się wokół koła.
- Noria wiatrowa: Posiada gliniane lub drewniane wiadra przymocowane do koła, napędzana siłą wiatru, popularna w regionach takich jak hiszpańska Kartagina.
- Noria wodna: Wykorzystuje energię nurtu rzeki, składa się z wąskiego koła wodnego z małymi czerpakami, które przelewają wodę do akweduktu.
Wszystkie te konstrukcje zostały wynalezione przez Greków między III a II wiekiem p.n.e. Rzymianie w III wieku n.e. wprowadzili ceramiczne naczynia, co zmodernizowało norię. W tekstach indyjskich z 350 r. p.n.e. i w dziełach Lukrecjusza z I w. p.n.e. również pojawiają się wzmianki o tym urządzeniu.
Norie były szeroko stosowane przez Arabów w średniowieczu, często łączone z akweduktami. W XXI wieku, podczas syryjskiej wojny domowej, jedna z najstarszych norii spłonęła. Ar-Razi w X wieku opisał iracką norię zdolną do przenoszenia 153 000 litrów wody na godzinę. Obecnie na Dalekim Wschodzie norie mogą przenosić do 288 000 litrów na godzinę.
W Chinach, za czasów dynastii Song, noria była rozwijana do nawadniania i osuszania pól, co zauważył poeta Li Chuquan w XII wieku.
Podsumowanie
Noria to innowacyjne urządzenie, które miało znaczący wpływ na rozwój rolnictwa w różnych kulturach, od starożytności po czasy współczesne. Dzięki różnorodności konstrukcji i zastosowań, noria stała się kluczowym elementem systemów nawadniających na całym świecie.
