Racjonalizm genetyczny
Racjonalizm genetyczny, znany także jako natywizm lub innatyzm, to pogląd dotyczący źródeł poznania, który stoi w opozycji do empiryzmu. Zgodnie z tym podejściem, umysł ludzki ma wrodzone zdolności poznawcze, które są niezależne od doświadczenia. Wiedza ta jest pewna i stanowi podstawę wszelkiego poznania.
Racjonalizm genetyczny vs. racjonalizm metodologiczny
W polskiej terminologii filozoficznej wyróżnia się dwa rodzaje racjonalizmu: genetyczny i metodologiczny. Racjonalizm genetyczny dotyczy psychologicznych aspektów zdobywania wiedzy, natomiast racjonalizm metodologiczny (aprioryzm) koncentruje się na wartościach poznania. Oba podejścia są ze sobą powiązane, ponieważ aprioryzm zakłada istnienie wiedzy niezależnej od doświadczenia, co implikuje natywizm.
Główne postacie racjonalizmu genetycznego
W historii filozofii różni myśliciele przedstawiali koncepcje wiedzy wrodzonej. Przykłady to:
- Platon – wiedza związana z ideami
- Kartezjusz – idee wrodzone
- Kant – formy a priori
Wiedza wrodzona może mieć różne formy, takie jak językowa, matematyczna czy logiczna. Istnieją dwa rodzaje racjonalizmu: absolutny, który twierdzi, że tylko wiedza poprzedzająca doświadczenie jest istotna, oraz względny, który uwzględnia rolę doświadczenia w poznaniu.
Rozwój historyczny racjonalizmu genetycznego
Racjonalizm genetyczny pojawił się już w starożytności, zwłaszcza u Platona, a w średniowieczu był reprezentowany przez umiarkowany empiryzm Arystotelesa. W XVII i XVIII wieku rozwijał się jako racjonalizm nowożytny, szczególnie u Kartezjusza, który skupił się na epistemologicznej analizie wiedzy. Z kolei empiryzm nowożytny, reprezentowany przez takich filozofów jak John Locke czy David Hume, kwestionował istnienie wiedzy niezależnej od doświadczenia.
Koncepcje Kanta wprowadziły nowy wymiar, skupiając się na wrodzonych formach strukturalnych umysłu, które porządkują doświadczenie zmysłowe. Współczesne poglądy dotyczące natywizmu i wiedzy wrodzonej często różnią się od klasycznych, uznając, że wiedza ta może być zdobywana na podstawie doświadczeń filogenetycznych i niekoniecznie jest jednolita dla wszystkich jednostek.
