Nagana sędziego w polskim prawie
Nagana sędziego (łac. motio iudicis) to instytucja w dawnym polskim prawie, która pozwalała na podważenie i uchwałę wyroku. Wprowadzenie apelacji do polskiego procesu miało miejsce w 1523 roku wraz z formula processus. Przed tym wydarzeniem wyroki były ostateczne, a jedyną możliwością ich podważenia była nagana sędziego, czyli zarzut o niesprawiedliwe orzeczenie.
W przypadku nagany, strona niezadowolona z wyroku musiała zgłosić zarzut niezwłocznie po wydaniu postanowienia. W przeciwnym razie ryzykowała utratę prawa do wniesienia nagany. Procedura polegała na tym, że niezadowolony uczestnik procesu prosił sędziego o udostępnienie woźnego, który następnie składał pozew ustny przeciwko temu samemu sędziemu.
Procedura nagany sędziego
Osoba naganiająca składała kocz (zakład) sędziemu, którego wysokość zależała od rangi sprawy i sędziego. Dotychczasowy proces był zawieszany, a rozpoczynał się nowy, w którym sędzia stawał się pozwanym, a naganiający powodem. W przypadku wygranej naganiającego, sędzia tracił urząd oraz cześć szlachecką, a kocz wracał do naganiającego. W przeciwnym razie, wyrok sędziego pozostawał w mocy, a kocz przechodził na rzecz sędziego.
W procesie sędzia miał przewagę dowodową, co oznaczało, że zeznania świadków potwierdzające sprawiedliwość jego działania kończyły sprawę na korzyść sędziego. Należy zaznaczyć, że nagany sędziego nie można było stosować w odniesieniu do sądów królewskich, starosty generalnego oraz wiecowych.
Reformy po zniesieniu nagany
Po zniesieniu nagany w 1523 roku i wprowadzeniu apelacji zaczęto dostrzegać nadużycia ze strony sędziów, którzy czuli się zwolnieni z odpowiedzialności. W odpowiedzi na te nadużycia, w 1538 roku wprowadzono skargę o niewłaściwe pełnienie obowiązków przez sędziego, którą rozstrzygał sąd sejmowy.
Bibliografia
- Juliusz Bardach, Historia państwa i prawa Polski. Tom I do połowy XV wieku, PWN, Warszawa 1964
- Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski, Historia państwa i prawa Polski od połowy XV w. do r. 1795, PWN, Warszawa 1957
Kategoria: Postępowanie sądowe w Polsce przedrozbiorowej
