Murray Gell-Mann
Murray Gell-Mann (15 września 1929 – 24 maja 2019) był amerykańskim fizykiem teoretycznym i laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Pracował jako profesor w California Institute of Technology (Caltech) oraz był członkiem Narodowej Akademii Nauk.
Gell-Mann wprowadził do fizyki cząstek nową liczbę kwantową zwaną dziwnością (S), przewidział istnienie hiperonu omega minus (Ω−) i opracował symetrię unitarną (1961). W 1964 roku niezależnie od George’a Zweiga zaproponował hipotezę istnienia kwarków, co przyczyniło się do rewolucji w klasyfikacji cząstek elementarnych. W 1969 roku otrzymał Nagrodę Nobla za swoje badania nad cząstkami elementarnymi.
Życiorys
Urodził się w nowojorskiej dzielnicy Lower East Side w żydowskiej rodzinie imigranckiej. Był uzdolnionym dzieckiem, które ukończyło Columbia Grammar and Preparatory School. W wieku piętnastu lat rozpoczął studia na Uniwersytecie Yale, które zakończył w 1948 roku, a następnie uzyskał doktorat z fizyki w Massachusetts Institute of Technology w 1951 roku.
Gell-Mann znacząco przyczynił się do zrozumienia kaonów i hiperonów, a jego wzór Gell-Manna-Nishijimy dotyczący klasyfikacji cząstek elementarnych stał się fundamentem dla teorii kwarków. W 1961 roku stworzył klasyfikację cząstek, nazwaną „ścieżką ośmiokrotną”. W 1972 roku wprowadził nową liczbę kwantową, kolor, co doprowadziło do rozwoju teorii chromodynamiki kwantowej (QCD).
W latach 90. XX wieku Gell-Mann skupił się na badaniach systemów złożonych, a owocem tych prac była książka The Quark and the Jaguar: Adventures in the Simple and the Complex.
Życie prywatne
Gell-Mann był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była J. Margaret Dow (1955-1981), a drugą Marcia Southwick (od 1992 roku). Miał troje dzieci: Elizabeth, Nicholasa i pasierba Nicholasa.
Ważniejsze nagrody
- 1959: Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics
- 1966: Nagroda Ernesta Orlando Lawrence’a
- 1967: Medal Franklina
- 1968: Medal Johna J. Carty’ego
- 1969: Nagroda Nobla
- 1990: Nagroda Erice
Podsumowanie
Murray Gell-Mann był pionierem w dziedzinie fizyki cząstek elementarnych, którego odkrycia miały kluczowe znaczenie dla rozwoju tej dziedziny. Jego prace nad kwarkami, liczbą kwantową dziwnością oraz chromodynamiką kwantową zrewolucjonizowały nasze zrozumienie mikroświata.
