Monosacharydy – Cukry Proste
Monosacharydy, znane jako cukry proste, to węglowodany, które nie ulegają hydrolizie na mniejsze jednostki pod wpływem rozcieńczonych kwasów. Zawierają co najmniej trzy atomy węgla i dzielą się na aldozy oraz ketozy, które mają odpowiednie wzory ogólne:
- Aldozy: H–[CHOH]n–CHO
- Ketozy: H–[CHOH]m–CO–[CHOH]n–H
Ogólny termin „monosacharydy” odnosi się do pojedynczych jednostek bez wiązań glikozydowych, w przeciwieństwie do oligo- i polisacharydów. Obejmuje zarówno aldozy, jak i ketozy, a także ich pochodne:
- Deoksycukry: powstają przez zastąpienie grup hydroksylowych atomem wodoru.
- Aminocukry: powstają przez zastąpienie grupy hydroksylowej grupą aminową –NH2.
- Estry: powstają przez zastąpienie atomu wodoru grupy hydroksylowej resztą kwasu, najczęściej z kwasem ortofosforowym.
Monosacharydy macierzyste są rozpuszczalne w wodzie, mogą tworzyć kryształy i charakteryzują się słodkim smakiem, chociaż niektóre, jak β-D-mannoza, mają smak słodko-gorzki. Mogą występować w postaci pierścieniowej, jeśli mają co najmniej cztery atomy węgla.
Klasyfikacja Monosacharydów
Monosacharydy można klasyfikować według liczby atomów węgla:
- 3 – triozy
- 4 – tetrozy
- 5 – pentozy
- 6 – heksozy
- 7 – heptozy
- 8 – oktozy
- 9 – nonozy
- 10 – dekozy
- 11 – undekozy
- 12 – dodekozy
Można je także klasyfikować według rodzaju grupy karbonylowej:
- Ketozy (z grupą ketonową C=O)
- Aldozy (z grupą aldehydową -CHO)
Przykładami monosacharydów są pięciowęglowe ryboza i deoksyryboza oraz sześciowęglowe glukoza, fruktoza, mannoza i galaktoza.
Znaczenie Monosacharydów
Cukry proste są monomerami, z których tworzone są disacharydy, oligosacharydy i polisacharydy. Przykłady disacharydów to:
- Maltoza (glukoza + glukoza)
- Sacharoza (glukoza + fruktoza)
- Laktoza (glukoza + galaktoza)
