Modernizm w katolicyzmie
Modernizm to nurt w filozofii i teologii katolickiej, który rozwinął się na przełomie XIX i XX wieku. Głównymi przedstawicielami tego ruchu byli teologowie, tacy jak Alfred Loisy czy George Tyrrell, oraz filozofowie, w tym Maurice Blondel. Nurt ten nie był jednak nazywany „modernizmem” przez jego zwolenników. Papież Pius X potępił modernizm w encyklice Pascendi Dominici Gregis, określając go jako „zbiór wszystkich herezji”.
Poglądy modernistów
Inspiracją dla modernizmu były osiągnięcia naukowe i filozoficzne XIX wieku, w szczególności poglądy Henriego Bergsona. Kluczowym punktem, który przyczynił się do potępienia, było założenie, że dogmaty Kościoła mają charakter historyczny i mogą ewoluować w czasie. Moderniści uważali, że doktryna powinna dostosowywać się do zmieniających się realiów społecznych i kulturowych.
Moderniści analizowali Biblię, koncentrując się na tekście, zaniedbując tradycyjne komentarze. Krytycznie podchodzili do cudów oraz wiarygodności autorów biblijnych, co prowadziło do oskarżeń o wpływy protestanckie i sekularyzm.
Ich filozofia charakteryzowała się irracjonalistycznym podejściem do religii, traktując ją jako sferę emocji, a nie jako coś, co można udowodnić intelektualnie. Dogmaty nie miały być odzwierciedleniem rzeczywistości, lecz normami postępowania.
Potępienie modernizmu
Pius X w encyklice Pascendi Dominici Gregis oraz w dekrecie Lamentabili Sane potępił modernizm jako podważający doktrynę Kościoła. Uznano go za groźniejszy dla katolicyzmu niż inne herezje, ponieważ negował istnienie niezmiennej prawdy. Istnieją kontrowersje dotyczące tego, czy encykliki wiernie odzwierciedlały poglądy modernistów i czy istnieli oni jako spójna grupa.
Przysięga antymodernistyczna
Każdy biskup, kapłan i nauczyciel religii musiał wygłaszać Przysięgę antymodernistyczną przed uzyskaniem święceń lub zgody na nauczanie. Ustanowiono również organizację Sodalitium Pianum, która miała na celu wykrywanie modernistów, zwłaszcza w seminariach duchownych. Przysięgę zniesiono w 1967 roku przez papieża Pawła VI.
