Max Scheler: Krótkie wprowadzenie
Max Scheler (1874-1928) był niemieckim filozofem i twórcą współczesnej antropologii filozoficznej. Jego prace, szczególnie w dziedzinie etyki i fenomenologii, miały duży wpływ na rozwój myśli filozoficznej XX wieku.
Życiorys
Scheler był jednym z przedstawicieli drugiego etapu fenomenologii, współpracując z Edmundem Husserlem. Mimo że był pod jego wpływem, rozwijał własną interpretację fenomenologii, krytykując transcendentalny idealizm Husserla. Scheler wpłynął na wielu filozofów, w tym Dietricha von Hildebranda i Karola Wojtyłę. W socjologii wiedzy sformułował zasady dotyczące zależności między czynnikami realnymi a idealnymi.
Wartości
Scheler definiował wartości jako obiektywne właściwości rzeczywistego świata, które można poznawać intuicyjnie. Wyróżniał pięć rodzajów wartości:
- religijne (boskie, święte)
- duchowe (estetyczne, poznawcze, prawne)
- witalne
- hedonistyczne
- utylitarne (użyteczne)
Wartości religijne są najwyższe w tej hierarchii i nadają sens wartościom niższym.
Człowiek jako homo religiosus
Scheler określał człowieka jako osobę, która jest ukierunkowana na wartości poprzez intuicyjne przeżycia. Miłość, według niego, jest aktem preferowania wartości wyższej nad niższą, a podstawą wszystkich aktów aksjologicznych jest miłość do Boga, która stanowi fundament człowieczeństwa.
Miłość (caritas)
Miłość do Boga jest kluczowym aspektem miłości osobowej, skierowanej na wyższą wartość. Scheler podkreśla, że miłość ujawnia wartości i jest podstawą wszelkiej intencjonalności ludzkiej.
Wolność osobowa
Wolność, według Schelera, jest zdolnością Woli do działania zgodnie z wewnętrznymi motywami, a jej istota tkwi w przeżywaniu wartości. Wolność jest uświadomioną koniecznością, co oznacza, że jest związana z odpowiedzialnym podejściem do wyborów.
Redukcja transcendentalna
Redukcja transcendentalna jest kluczowym zabiegiem, który pozwala na poznanie istoty rzeczy bez zewnętrznych uwarunkowań. Scheler twierdzi, że to doświadczenie ujawnia pierwotność miłości i nienawiści, a czysta świadomość staje się podstawą obiektywnego poznania.
Realizm i personalizm
Scheler łączy realizm z personalizmem, krytykując Husserla. W jego ujęciu osoba jest konkretnym podmiotem duchowym, a miłość jako akt duchowy jest fundamentalna dla zrozumienia rzeczywistości.
Dzieła
Do najważniejszych prac Schelera należą:
- Zur Phänomenologie und Theorie der Sympathiegefühle (1913)
- Der Formalismus in der Ethik (1913-1916)
- Vom Umsturz der Werte (1919)
- Probleme der Religion (1921)
Polskie przekłady
Niektóre z jego prac przetłumaczone na język polski to:
- Resentyment a moralność (1977)
- Istota i formy sympatii (1980)
- Problemy socjologii wiedzy (1990)
