Malaje (ang. i malajski Malaya) – nazwa stosowana na określenie dawnych posiadłości brytyjskich na Półwyspie Malajskim (do 1946 r. kilku, następnie jednej powstałej w wyniku ich połączenia), od 1957 r. zaś do niepodległego państwa, które w 1963 roku przekształciło się w Malezję (malajski Malaysia). Dla okresu do 1957 roku stosowana jest także nazwa Malaje Brytyjskie.
Historia
Pierwsze posiadłości Wielkiej Brytanii na Półwyspie Malajskim obejmowały Straits Settlements. Były to terytoria Penangu (uzyskanego w 1786 roku od sułtana Kedahu; w 1874 dołączono do niego Dinding), Singapuru (stanowiącego protektorat brytyjski od 1819 roku, kiedy to został pozyskany od sułtana Johoru) i Malakki (uzyskanej w 1825 roku od Holandii). Posiadłości te zostały połączone w 1826 r. w Straits Settlements podlegające do 1858 roku Brytyjskej Kompanii Wschodnioindyjskej, następnie do 1867 roku Indiom Brytyjskim, natomiast od 1867 r. stanowiły osobną kolonię brytyjską. W roku tym Malaje Brytyjskie obejmowały zatem trzy osobne posiadłości: Straits Settlements, Johor oraz Sfederowane Stany Malajskie. W 1906 do Straits Settlements przyłączony został Labuan znajdujący się u wybrzeży Borneo, natomiast w 1909 protektoratami brytyjskimi zostały, uzyskane od Syjamu, stany Kedah, Kelantan, Perlis i Terengganu, a w 1900 dependencją Singapuru stała się Wyspa Bożego Narodzenia, zaś w 1935 odłączono od nich Dinding i przyłączono do Peraku. Napięcia gospodarcze doprowadziły do konfliktów etnicznych między Malajami a Chińczykami, którzy przez tych pierwszych uważani byli za intruzów bogacących się na kryzysie.
W czasie II wojny światowej Malaje dostały się pod okupację japońską i tajską – poszczególne terytoria zajęte zostały przez Japonię pomiędzy końcem 1941 roku a początkiem 1942 i pozostawały pod jej okupacją do 1945, z wyjątkiem Kedahu, Kelantanu, Perlis i Terengganu, które w 1943 roku Japończycy przekazali Tajlandii.
1 kwietnia 1946 roku Malaje Brytyjskie przekształcone zostały w Związek Malajski (ang. Malay Union), w którego skład weszły dotychczasowe Sfederowane Stany Malajskie, Niesfederowane Stany Malajskie oraz Malakka i Penang z rozwiązanych Straits Settlements (Singapur wraz z Wyspami Kokosowymi i Wyspą Bożego Narodzenia utworzyły osobną kolonię brytyjską, zaś Labuan został przyłączony do Borneo Północnego). W latach 40. roku doszło do serii strajków, które zostały rozbite przez Brytyjczyków za pomocą masowych aresztowań i deportacji ich uczestników – tłumienie strajków doprowadziło do radykalizacji społeczeństwa, a w rezultacie do wybuchu w 1948 roku powstania malajskiego. Liderem powstańców został Chin Peng, który w oparciu o dawne oddziały antyjapońskie utworzył Armię Wyzwolenia Narodowego Malajów. Administracja kolonialna na powstanie zareagowała licznymi represjami wobec malajskich cywilów. Brytyjczycy przeprowadzili masowe przesiedlenia ludności oskarżanej o możliwe sprzyjanie partyzantom, liczba przesiedlonych osób wynosi około pół miliona osób. Rząd do końca lat 50. poczynił duże postępy w tłumieniu rebelii, a w 1960 roku doprowadził do jej ostatecznego upadku. Przyczyniły się do tego m.in. użycie broni chemicznej oraz brutalne metody stosowane przez wojsko brytyjskie, które jak wykazano dokonywało masakr cywilnych mieszkańców (których to symbolem stała się miejscowość Batang Kali), egzekucji na jeńcach oraz stosowało tortury i okaleczanie partyzantów oraz osób podejrzanych o sprzyjanie im.
Federacja uzyskała niepodległość 31 sierpnia 1957 roku (powstanie antybrytyjskie trwało do 1960 roku), a 16 września 1963 roku, po przyłączeniu Singapuru (już bez Wysp Kokosowych stanowiących od 1955 terytorium Australii i Wyspy Bożego Narodzenia przekazanej w 1958 Australii), Borneo Północnego i Sarawaku, utworzyła Malezję.
Malajskie tendencje ekspansjonistyczne zostały zatrzymane przez rebelię w Brunei, w wyniku której rząd brunejski wycofał się z pomysłów włączenia kraju do Malezji, oraz antymalezyjskie powstanie w Sarawaku – obydwa powstania zostały poparte przez Indonezję co rozpoczęło konfrontację indonezyjsko-malezyjską.
Przypisy
Kategoria:Historia Malezji
Kategoria:Geografia Malezji
Kategoria:Dawne terytoria zależne Wielkiej Brytanii
Kategoria:Państwa historyczne w Azji
