|tablice rejestracyjne = GSL
|SIMC = 0749465
|kod mapy = Potęgowo (gmina)
|współrzędne = 54°25’06″N 17°24’50″E
|commons = Category:Łupawa, Pomeranian Voivodeship
|www = http://www.solectwolupawa.pl
}}
Łupawa (kaszb. Łëpawa, ) – wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Potęgowo przy drodze wojewódzkiej nr 211.
W latach 1945–54 i 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Łupawa. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Łupawa. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie słupskim.
Położenie
Wieś leży wśród rozległych lasów nad rzeką Łupawa na obszarze o bogatej rzeźbie terenu, zbudowana jest na planie wielodrożnicy.
We wsi uchodzi lewobrzeżnie do Łupawy strumień Roztok o długości około 3 km, płynący z okolic osady Malczkowo.
Nazwa
Nazwa miejscowości, wzmiankowana po raz pierwszy w 1310 w formie Lupava, ma pochodzenie słowiańskie i charakter topograficzny. Została przeniesiona z nazwy rzeki Łupawa, która z kolei powstała przez dodanie do podstawy słowotwórczej *łup- (por. kasz. łupic „rwać, drzeć”, pol. łupać) formantu –awa. Niemiecka nazwa Lupow jest adaptacją fonetyczną pierwotnej nazwy słowiańskiej.
Historia
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1282. Po 1945 powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, kombinat rolniczy, wybudowano szkołę i ośrodek zdrowia.
Ślady przeszłości
Liczne odkrycia archeologiczne, cmentarzyska megalityczne (megality) ludności grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych datowane na lata 5000-4900 i 2800-2500 p.n.e. oraz groby ludności kultury łużyckiej, kultury ceramiki sznurowej, cmentarzysko kurhanowe położone około 2 km na południowy wschód od wsi Łupawa, datowane na lata 1700-1600 p.n.e. ze znaleziskami z wczesnej epoki brązu – największy zachowany obecnie w Polsce kompleks cmentarzysk megalitycznych. Cechą charakterystyczną łupawskiego skupiska grobowców jest ich kształt, przypominający zbliżony do prostokąta, silnie wydłużony trapez.
* Lud kultury pucharów lejkowatych był najstarszym na Pomorzu Środkowym ludem rolniczym (chów świń, zbieractwo runa leśnego oraz uprawa pszenicy).
* Megality – w średniowieczu nazywano tumuli paganorum – grobowce pogan lub tumuli gigantis – grobowce gigantów, zamieszkujący Pomorze Niemcy nazywali je Hünenbetten – łoża olbrzymów, w Polsce, na Kujawach, mówiono na nie niekiedy żale, lub żalki.
* Ostatnie Kazanie Kaszubskie wygłoszono w 1778.
Gospodarka
Na 58,8 kilometrze od ujścia Łupawy w 1925 r. wybudowano jaz dla potrzeb młyna wodnego, siłownię młyna w 1982 roku wyposażono w turbinę Francisa i zaadaptowano na elektrownię wodną o mocy 50 kW. Jest to najwyżej położona elektrownia na Łupawie.
Zabytki
* Kościół murowano-szachulcowy z 1772 z barokową amboną i drewnianą chrzcielnicą z 1865 roku, przebudowany w 1873, lekko wciągnięta w elewację masywna wieża, w górnej części szalowana i podwyższona nadstawką z hełmem namiotowym. W wieży i elewacji południowej późnobarokowe portale. W wyposażeniu barokowa ambona i renesansowa ława. Przed świątynią pionowo ustawiony głaz narzutowy. Obok na cmentarzu klasycystyczny pomnik z 1802.
* Pałac barokowy, murowany z drugiej połowy XVIII w., przebudowany na przełomie XIX i XX wieku. Wewnątrz zespół barokowo-rokokowych kominków, w otoczeniu park krajobrazowy. Wybudowany przez Joachima von Grumbkowa w miejscu zamku Canitz. Własność Puttkamerów do 1945.
* Głaz narzutowy o obwodzie 6,4 m i wysokości 3,5 m.
