Leopold Okulicki

|wojny i bitwy = I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa:
* kampania wrześniowa
* powstanie warszawskie
|późniejsza praca =
|odznaczenia =
|commons = category:Leopold Okulicki
|wikiźródła =
|wikicytaty = Leopold Okulicki
}}
w otoczeniu piłkarzy Hasmonea Równe, sierpień 1935]]
, dowódca Armii Polskiej w ZSRR, w gabinecie gen. Andersa]]
Leopold Okulicki, ps. „Niedźwiadek”, „Biedronka”, „Bronka”, „Jan”, „Jan Mrówka”, „Jan Ogór”, „Kobra”, „Konrad”, „Kula”, „Miller”, „Mrówka”, „Stary Boba”, „Osa”, „Pan Jan”, „Sęp”, „Termit”) – generał brygady Wojska Polskiego, współtwórca SZP-ZWZ-AK, ostatni komendant główny Armii Krajowej, komendant główny NIE, komendant Okręgu Łódź ZWZ, komendant główny ZWZ terenów pod okupacją sowiecką. Więziony w ZSRR przez NKWD m.in. w Brygidkach (1941), na Łubiance (1941 i 1945), w Lefortowie (1941 i 1945) oraz na Butyrkach (1945–1946).

Młode lata i kariera wojskowa

Urodził się 12 listopada 1898 we wsi Bratucice k. Okulic na obszarze c. k. powiatu bocheńskiego, w rodzinie rolników, Błażeja i Anny z domu Korcyl, właścicieli ośmiohektarowego gospodarstwa. Jego ojciec, Błażej Okulicki (wcześniej używał nazwiska Kicka) nalegał, by syn skończył bocheńskie gimnazjum (obecnie I LO w Bochni). Zapisał się do niego w 1910 roku dzięki pomocy stryja, księdza, mając zdobyć wstępne przygotowanie do stanu kapłańskiego, jednak te plany przekreślił wybuch I wojny światowej. Od maja 1913 roku należał do Związku Strzeleckiego. Rok później (w wieku 16 lat) zdał egzamin podoficerski. W szkole tej uczył się do lata 1915 roku. W październiku uciekł ze szkoły i wstąpił do 3 pułku piechoty Legionów Polskich, w którym pełnił służbę w I batalionie. Już w 1916 był mianowany sierżantem, ranny w walkach. Po kryzysie przysięgowym został we wrześniu. Zweryfikowany jako kapitan z 1 czerwca 1919. Będąc cały czas na froncie, został w czerwcu 1920 ponownie ranny, ale po wyleczeniu powrócił do pułku na stanowisko dowódcy kompanii, a następnie p.o. dowódcy batalionu. Do 1923 pełnił służbę w 4 pp i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. Dowództwo 2 Dywizji Legionów wydało opinię dla por. Okulickiego Leopolda za wojnę polsko-bolszewicką o treści: Jeden z najdzielniejszych oficerów w pułku. Wzór oficera na froncie i w kadrze.
10 lipca 1922 zawarł związek małżeński z Władysławą Marią Jabłońską (urodzoną w Dobczycach, powiat Wieliczka, zamieszkałą w Kielcach, córką Ferdynanda i Teresy z Walasów) w Kielcach w Parafii Katedralnej pw. Wniebowzięcia NMP. 17 lutego 1924 w Kielcach urodził się ich jedyny syn, Zbigniew, który zginął 8 lipca 1944 pod Osimo k. Ankony we Włoszech, jako sierżant podchorąży 1 pułku artylerii 2 Korpusu Polskiego.
W okresie listopad 1923 – październik 1925 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. Z czasów studiów zachowały się dwie odmienne opinie o Okulickim. Jedna to opinia generała Louisa Faury’ego – dyrektora Szkoły: „Duża siła woli, bardzo sumienny, duża zdolność do pracy. Będzie bardzo użyteczny w sprawach, które wymagają dużego nakładu pracy, lecz średnich zdolności. W gruncie rzeczy będzie bardzo pożyteczny w sztabie”. Druga to opinia komendanta tej uczelni gen. Aurelego Serdy-Teodorskiego: „[…] lekkomyślny, nieobowiązkowy, niepewny”.
Po ukończeniu W.S.Woj. L. Okulicki został przydzielony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie, gdzie służył do kwietnia 1930. 18 lutego 1928 awansował na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 i 188. lokatą w korpusie oficerów piechoty.
Karta ewidencyjna mjr. dypl. Leopolda Okulickiego z dnia 1.1.1928 r. zawiera opinię o treści: Energiczny, pełen inicjatywy, o bogatej indywidualności. Charakter wyrobiony, pewny, dużo silnej woli, stanowczy, konsekwentny, umysł wybitnie bystry i logiczny. Taktycznie jako dowódca i kierownik, bardzo dobrze wyszkolony. Typ oficera liniowego.
W okresie od kwietnia 1930 do czerwca 1931 dowódca batalionu 75 pułku piechoty. Od lipca.

Działacz sportowy

Jego ulubionym sportem była piłka nożna, którą również amatorsko uprawiał. W dwudziestoleciu międzywojennym był działaczem sportowym. W 1936 został kierownikiem piłkarskiej sekcji Wojskowego Klubu Sportowego „Legia” Warszawa. Od 1 do 28 września 1939 Leopold Okulicki był oficerem łącznikowym Naczelnego Wodza przy Dowództwie Obrony Warszawy. Był w grupie oficerów domagających się pójścia na pomoc armii gen. Tadeusza Kutrzeby walczącej w bitwie nad Bzurą. Potem bronił Warszawy, jako szef sztabu odcinka „Zachód” i od 18 września dowódca zgrupowania swojego imienia. Utrzymał się na pozycjach aż do kapitulacji Warszawy. Po decyzji dowództwa o kapitulacji miasta, 27 września oddał się do dyspozycji generała Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, a następnego dnia złożył mu przysięgę. Za obronę Warszawy został 29 września 1939 odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari przez gen. Juliusza Rómmla. Po kapitulacji Warszawy razem z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim od października 1939 współorganizował konspirację i został mianowany komendantem Okręgu, nakazujący demobilizację m.in. ze względu na narażanie ludności cywilnej, Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego majora Henryka Dobrzańskiego ps. „Hubal”. „Hubal” odmówił wykonania rozkazu, a swoim żołnierzom dał wolną rękę.

Komendant główny ZWZ okupacji sowieckiej

. tom II, s. 1209–1211.
|styl = środek
}}
, 1941]]
Następnie po okresie pracy w Komendzie Głównej ZWZ został od 2 listopada 1940 komendantem tej organizacji we Lwowie pod ps. „Mrówka”. Sprawcą wydania komendanta był ppor. Bolesław Zymon ps. „Waldy”, który według Jerzego Węgierskiego był prawdopodobnie zawodowym funkcjonariuszem NKWD podszywającym się pod prawdziwego Zymona, będący zarazem agentem NKWD od stycznia 1940. Zdradę Macielińskiego wykazał akt oskarżenia sądu przy Komendzie Głównej ZWZ.
Okulicki został aresztowany w nocy z 21 na 22. Jak stwierdził Janusz Kurtyka: „Zachowywał się z godnością”, że po okazaniu mu przez NKWD szczegółowych danych o strukturach ZWZ, sięgających Komendy Głównej, Okulicki próbował rozgrywki. Przekonywał, że miał zadanie prowadzenia wyłącznie antyniemieckich działań. Zgodził się na udzielenie informacji o Niemcach. Za to miał być wysłany do „Rakonia”, pseudonim gen. Stefana Roweckiego, z posłannictwem zakończenia walki ZWZ z ZSRR i podjęcia wspólnych działań przeciw Niemcom. Ryzykowna gra była skończona, gdy NKWD rozszyfrował znaleziony przy „Birucie” B. Wysłouchowej raport „Mrówki” dla „Rakonia” Roweckiego. Wynikało z niego, że działalność „Mrówki” Okulickiego we Lwowie była prowadzona przeciwko ZSRR.
Inne informacje podaje Jan M. Ciechanowski stwierdzając, że płk Okulicki „przedstawił NKWD, ponoć we własnym i własnoręcznie spisanym zeznaniu z 4 maja 1941 roku, genezę Służby Zwycięstwu Polsce (SZP) i Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) oraz jego statut, organizację, zadania, plany i obsadę jego Komendy Głównej w Warszawie, łącznie z prawdziwymi nazwiskami i pseudonimami jej czołowych osobistości wraz z jego o nich opiniami. […] Podawał też NKWD adresy kwater kontaktowych Komendy Głównej ZWZ w Warszawie […]. Poza tym […] przedstawił władzom sowieckim […] jego ocenę ówczesnej sytuacji międzynarodowej oraz wnioski z niej wypływające, które przemawiały, w jego opinii, za podjęciem przez ZWZ współpracy z ZSRR”. Jan M. Ciechanowski zadaje też pytania: Czy płk. Okulicki „był zmuszony do tego torturami? Czy walczył w ten sposób o własne życie, przekonany, że już wkrótce dojdzie do niemiecko-sowieckiego konfliktu […]?”, „Czy chciał zostać współczesnym Konradem Wallenrodem, który swymi podstępami i postępowaniem zbawi Polskę?”.
Również Andrzej Leon Sowa podaje, że własnoręczne zeznanie Okulickiego „zawiera między innymi prawdziwe nazwiska i charakterystyki znanych mu członków Komendy Głównej ZWZ w Warszawie podobnie jak i obsadę personalną okręgu ZWZ w Łodzi z okresu kiedy nim dowodził. (…) Zeznanie Okulickiego jest niezwykle dokładną relacją z jego działalności oraz prezentuje wiedzę, jaką miał o konspiracji, a po skonfrontowaniu z innymi źródłami i literaturą przedmiotu także dzisiaj wydaje się w pełni wiarygodne”.
Jerzy Węgierski stwierdził, że Okulicki „działał w dobrej wierze, przekonany o słuszności swoich poglądów. Nie wiedział o Katyniu”, co jest prawdopodobne. O dowództwie Roweckiego nad SZP/ZWZ informowali w 1940 NKWD także schwytani kurierzy, bracia Żymierscy: Józef i Stanisław. Również podobne własnoręczne zeznania składali wcześniej NKWD m.in. ppłk Władysław Kotarski ps. Druh i ppłk dypl. Stanisław Pstrokoński.
Natomiast Iwan Sierow utrzymywał w swym pamiętniku odnosząc się do oceny Okulickiego: „(…) był to prowokator, współpracujący od 1940 roku z NKWD i jednocześnie z Anglikami(…) Okulicki usiłował rozpocząć negocjacje z Berią i napisał do niego list”.
Po jakimś czasie Okulicki został przeniesiony do więzienia Lefortowo. Przeżył tam 35–dniowe śledztwo, tortury, w tym konwejer, czyli przesłuchania ciągłe bez możliwości snu oraz przebywanie w celi z mocnym oświetleniem elektrycznym przez całą dobę. Po śledztwie pozostały mu choroby serca i osłabienie wzroku.
ps. Bronka, jego łączniczka z okresu konspiracji we Lwowie, Buzułuk 1941]]
, Władysław Anders, Mieczysław Boruta-Spiechowicz (pierwszy rząd, od lewej), Zygmunt Bohusz-Szyszko, płk Leopold Okulicki (drugi rząd). Polskie Siły Zbrojne w ZSRR 1942]]
, biskup polowy Armii Andersa (po lewej) i Leopold Okulicki]]
, Tockoje 1941–1942]]
Armii Andersa płk Leopold Okulicki dokonuje przeglądu oddziałów, uroczystość święta 3 maja w 1942]]
Po ataku III Rzeszy na ZSRR i układzie Sikorski-Majski zwolniony z Łubianki na interwencję gen. Władysława Andersa 2 lub 14 sierpnia 1941. Objął funkcję szefa sztabu (do maja 1942) w tworzonej na terenie ZSRR armii polskiej. Zorganizował komórkę dokumentującą martyrologię Polaków w ZSRR 1939–1941 i poszukującą 15 tys. polskich oficerów zaginionych w ZSRR. Na jego rozkaz dane o zaginionych oficerach zbierał rtm. Józef Czapski, domagali się uwolnienia zaginionych polskich oficerów w ZSRR. Anders mówił do Stalina: „Do tego czasu nie zjawili się oficerowie wywiezieni z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. Powinni być na pewno u Was”. […] Stalin odrzekł: „[…] Nie wiem, gdzie są. Na co mam ich trzymać. Być może, że znajdując się w obozach na terenach, które zajęli Niemcy, rozbiegli się”. Okulicki odpowiedział Stalinowi: „Niemożliwe, o tym wiedzielibyśmy”. Początkowo, podobnie jak Wódz Naczelny gen. Władysław Sikorski, był przeciwny wycofaniu Armii Polskiej z ZSRR. W drugiej połowie marca 1942 wraz z gen. Bolesławem Szareckim, naczelnym lekarzem PSZ, i grupą oficerów udał się do Pahlevi w Iranie, by przygotować ewakuację pierwszych grup wojska i ludności polskiej z ZSRR.
W efekcie nacisków sowieckich i w porozumieniu z gen. Andersem Okulicki zrezygnował ze swej funkcji szefa sztabu armii PSZ w ZSRR i 8 marca 1942 r. objął dowództwo 7 Dywizji Piechoty formującej się w Kermine w Uzbekistanie, a jej dotychczasowy dowódca gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko został zamiast Okulickiego mianowany szefem sztabu PSZ w ZSRR. Okulicki dowodził 7 Dywizją Piechoty na Bliskim Wschodzie do czerwca 1943. Wiadomość z kwietnia 1943 r. o odkryciu przez Niemców w Katyniu pod Smoleńskiem masowego grobu kilku tysięcy polskich oficerów zamordowanych w 1940 r. przez NKWD stała się dla Okulickiego wielkim wstrząsem, który zaważył na jego późniejszych decyzjach o zgłoszeniu się ochotniczo do lotu do kraju w celu walki podziemnej i ze świadomością, że walka ta może będzie kontynuowana również pod okupacją sowiecką. Od czerwca do października 1943 był w dyspozycji szefa sztabu Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie. Leopold Okulicki podjął działania o włączenie 2. Korpusu Polskiego do pomocy Krajowi. Zapoczątkował rekrutację ochotników na przerzucenie do Polski i zorganizował ich szkolenie. Od 1 do 28 października 1943 r. był dowódcą Ośrodka Wyszkolenia Specjalnego nr 10 na Środkowym Wschodzie. Od 1 października 1943 do stycznia 1944 dowódca Ośrodka Wyszkolenia (baza nr 10, brytyjski kryptonim „Impudent”) w Ostuni koło Brindisi we Włoszech. W ośrodku szkolono m.in. ochotników zwerbowanych przez Okulickiego w APW na Bliskim Wschodzie.

Powstanie warszawskie

W nocy z 21 na 22 maja 1944, po uprzednim przeszkoleniu spadochronowym skoczył ze spadochronem do kraju z samolotu Halifax JP-222 „E” (1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia), w ramach operacji lotniczej „Weller 29”. Zorganizowany przez Główną Bazę Przerzutową start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Kos” w rejonie Wierzbna, 24 km od Krakowa. Po skoku awansowany do stopnia generała brygady (22 maja 1944). Jak uważa Andrzej Leon Sowa: „Wszystko wskazuje na to, że generał Sosnkowski, wysyłając do kraju Okulickiego, próbował kontynuować swoją podwójną grę wobec Mikołajczyka. Formalnie nadal nakazywał wykonywać akcję „Burza” – zwolennikiem której był Mikołajczyk. W rzeczywistości Sosnkowski chciał (według Andrzeja L. Sowy), aby działania w ramach „Burzy”: „ograniczyć do minimum i aby główne siły AK ochronić przed ujawnieniem wobec Sowietów, pozostawić je w konspiracji, a kogo się da przerzucić na Zachód, w celu wzmocnienia PSZ w oczekiwaniu na trzecią wojnę światową”. Na pytanie francuskiego dziennikarza Jean-François Steinera: – Czy to gen. Okulicki był inicjatorem walki w Warszawie?, generał Pełczyński oświadczył: „Okulicki został przysłany z Londynu z dyrektywami hamującymi nas w walce. Ale Okulicki na miejscu rozważywszy wszystko, miał takie stanowisko, o jakim pan mówi. (…) Zgadzam się, że szybko przyjęliśmy jego inicjatywę, ale „Bór” jeszcze rozmawiał z Delegatem Rządu”.
3 czerwca 1944 objął stanowisko szefa Operacji i I zastępcy szefa Sztabu KG AK, gen. Tadeusza Pełczyńskiego ps. „Grzegorz”. 27 lipca Tadeusz Bór-Komorowski mianował go swoim następcą na stanowisku komendanta AK na wypadek, gdyby dotychczasowe dowództwo nie mogło pełnić swoich funkcji, mianując go jednocześnie dowódcą tzw. II rzutu KG AK i po konsultacji z Naczelnym Wodzem gen. Kazimierzem Sosnkowskim komendantem konspiracyjnej, kadrowej organizacji „NIE”. Okulicki był zwolennikiem usamodzielnienia władz krajowych względem rządu na uchodźstwie, podobnie jak np. Adam Bień ze Stronnictwa Ludowego. Mimo poleceń gen. Sosnkowskiego Okulicki był w dowództwie AK jednym z głównych zwolenników walki zbrojnej w Warszawie. Według Andrzeja Leona Sowy, „wprowadzał swoich rozmówców w błąd”, jeśli chodzi o pomoc sojuszników alianckich, s. 312}}. Jednak podobne zdanie do Okulickiego, co do pomocy militarnej Zachodu po wybuchu powstania, mieli gen. Komorowski i szef oddziału operacyjnego w KG AK płk dypl. Józef Szostak ps. „Filip”. Brał udział w odprawach Komendy Głównej do 31 lipca 1944, po czym zszedł do głębokiej konspiracji.
Podczas powstania warszawskiego, po ciężkim zranieniu gen. Pełczyńskiego, od 6 września 1944 Okulicki był p.o. szefem Sztabu KG AK. 11 września, w związku z niepomyślnym przebiegiem powstania i spowodowaną tym praktyczną niemożliwością tworzenia alternatywnej zakonspirowanej struktury wojskowej (większość oficerów skierowanych do „NIE” wzięła udział w powstaniu i akcji „Burza”, ulegając tym samym dekonspiracji), objął szefostwo sztabu KG AK. Według niektórych źródeł był członkiem grupy wysokich oficerów wojsk powstańczych, która w związku z porażkami dążyła do odsunięcia od dowodzenia oddziałami AK gen. „Bora”-Komorowskiego.
28 września Okulicki brał udział w naradzie siedmiu najwyższych oficerów AK z delegatem rządu Janem Stanisławem Jankowskim, gdzie zdecydowano o rozmowach kapitulacyjnych. Rozkazem z dnia 28 września 1944 Wódz Naczelny gen. broni Kazimierz Sosnkowski nadał gen. Okulickiemu Złoty Krzyż Orderu Virtuti Militari.

Komendant główny AK

Generał Komorowski po kapitulacji zamierzał udać się do niewoli w myśl umowy kapitulacyjnej, pomimo że do ucieczki namawiało go wiele osób, w tym Prezydent Rzeczypospolitej. Uważając, że kapitulacja Warszawy nie może być kapitulacją całego ruchu podziemnego, gen. Komorowski mianował 1 października 1944 gen. Okulickiego komendantem głównym AK. Okulicki dobrał sobie małą grupę oficerów, z którymi miał wyjść z Warszawy wraz z ludnością cywilną. 3 października 1944 roku o swojej decyzji mianowania komendantem głównym AK „Niedźwiadka” – „Bór” poinformował drogą radiową Okręgi AK. Jednak władze w Londynie zwlekały z zatwierdzeniem tej decyzji. Uczyniły to 3 listopada, gdy prezydent Raczkiewicz uznał Okulickiego pełniącym obowiązki komendanta głównego AK do czasu mianowania przez prezydenta nowego komendanta głównego (bez prawa odwoływania i powoływania komendantów okręgów). Dopiero 21 grudnia 1944 prezydent Władysław Raczkiewicz na wniosek nowego premiera Tomasza Arciszewskiego, mianował generała Okulickiego komendantem głównym AK na obszar obu okupacji nadal jednak z ograniczonymi w stosunku do „Bora” kompetencjami, przeciwko czemu Okulicki protestował.
Po upadku powstania Okulicki i wybrani oficerowie, każdy na własną rękę, opuścili miasto z ludnością cywilną. 3 października 1944 r. generał z dworca Zachodniego przewieziony został do Pruszkowa, skąd trafił do Durchgangslager 121 – Dulag. Na początku otrzymał przydział do baraku nr W5, nocą przedostał się do baraku nr W1. W Kielcach około południa zbiegł z transportu kolejowego, trafiając do Komendy Okręgu. 8 października, oceniając realistycznie sytuację po przegranym powstaniu, zaproponował w depeszy Sztabowi Naczelnego Wodza w Londynie wyciągnięcie wniosków z dotychczasowych kontaktów z wojskami sowieckimi i wstrzymanie wykonywania akcji „Burza”, zaprzestanie ujawniania AK przed Armią Czerwoną oraz walkę z Niemcami tylko w obronie ludności cywilnej. Zalecał też przerzucenie najbardziej zagrożonych jednostek na inne tereny i na Zachód. 28 października gen. Stanisław Kopański odrzucił większość propozycji Okulickiego, a więc przerwanie wykonywania „Burzy” i nieujawnianie się wobec Armii Czerwonej. 22 grudnia 1944 doręczono Okulickiemu depeszę o śmierci syna Zbigniewa, żołnierza 2. Korpusu Polskiego, w bitwie o Ankonę. Generałowi odnowiła się nieuleczalna choroba serca.
Wobec beznadziejnej sytuacji, w jakiej znalazły się oddziały AK po rozpoczęciu ofensywy styczniowej przez Sowietów, chcąc pozbawić NKWD pretekstu do represji, za zgodą Naczelnego Wodza i na mocy instrukcji rządu z 16 listopada 1944, gen. Okulicki 19 stycznia 1945 rozwiązał swym rozkazem Armię Krajową. Wydał rozkaz o rozwiązaniu Armii Krajowej, zwalniający żołnierzy z przysięgi, nakazujący żołnierzom AK, by dalszą pracę i działalność prowadzili w duchu odzyskania pełnej niepodległości, starając się być przewodnikami narodu, sugerując pozostanie w konspiracji (nie spowodowało to jednak osłabienia represji sowieckich i tylko w pewnym stopniu ograniczyło wywołany przez nie powrót żołnierzy AK do konspiracji). Prowadził dalej w podziemiu działalność niepodległościową. Akt rozwiązania Armii Krajowej potwierdziło przemówienie radiowe Prezydenta RP z dnia 8 lutego 1945, którego pierwsze zdanie brzmiało: „Z chwilą wyparcia niemieckiego najeźdźcy z Polski przez Armię Czerwoną ustały działania zbrojne na obszarach naszego kraju i oddziały Armii Krajowej zostały rozwiązane…”.

Komendant główny NIE

Tuż po przerzuceniu do Polski z 21/22 maja 1944 Okulicki został 27 lipca 1944 komendantem organizacji NIE. Organizując specjalną konferencję 12 stycznia 1945 roku w Krakowie przy ul. Dietla 12 dla politycznych przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, przedstawił Radzie Jedności Narodowej program funkcjonowania organizacji NIE – Niepodległość, która miała zastąpić Armię Krajową po jej rozwiązaniu 19 stycznia 1945 roku. Generał przyjął pseudonim Nowak. Współpracował w organizowaniu NIE z gen. Augustem Emilem Fieldorfem „Nilem” i płk. Januszem Bokszczaninem „Wirem” jako szefem sztabu AK.

Proces szesnastu

]]
9 marca 1945 Okulicki z Delegatem Rządu Janem Stanisławem Jankowskim otrzymali listy od płk. NKWD Pimienowa, występującego jako pułkownik gwardii, z propozycją rozmów. Z upoważnienia marszałka Żukowa rozmówcą ich miał być gen. Iwanow (pseudonim gen. NKWD Iwana Sierowa). Okulicki był przeciwny podjęciu rozmów, przewidując podstęp. Jak wspominał płk. dypl. Jan Rzepecki: „Pokazawszy mi ten list, Okulicki wyraził swój stosunek do niego. „– Ja ich znam. Uciekam do Zakopanego, tylko omówię to z Delegatem i załatwimy najważniejsze sprawy bieżące”.”. Na wyraźne polecenie wicepremiera Jankowskiego zgodził się towarzyszyć Delegatowi Rządu i przewodniczącemu Rady Jedności Narodowej Kazimierzowi Pużakowi. Wcześniej mianował płk. Jana Rzepeckiego ps. „Prezes” swoim zastępcą, na wypadek aresztowania.
W wyniku prowokacji NKWD i UB z 27/28 marca 1945 zaproszony został wraz z członkami Delegatury Rządu przez gen. Sierowa na pertraktacje polityczne do Pruszkowa, al. Armii Krajowej 11. Wbrew kategorycznemu rozkazowi gen. Andersa oraz Szefa Sztabu Naczelnego Wodza gen. Kopańskiego, postanowił ujawnić się wobec Sowietów, przyjmując zaproszenie na pertraktacje. Został aresztowany razem z 15 innymi przywódcami AK i Państwa Podziemnego, a następnie wywieziony do Moskwy.
Prowokacja udała się tylko dlatego, iż obiecano im lot do Londynu, by stamtąd po uzgodnieniu stanowisk z rządem RP na uchodźstwie i Churchillem udać się na Kreml. Samolot z Okęcia wystartował jednak do Moskwy, a porwani usłyszeli od nieznajomego oficera radzieckiego, który przedstawił się jako Iwanow, że lecą do Moskwy, gdzie porozmawiają „z kim należy”.
Na procesie twardo i nieustępliwie bronił dobrego imienia AK i Polskiego Państwa Podziemnego. Nie ujawnił żadnych istotnych szczegółów na temat NIE. Okulicki i pozostali aresztowani odmówili skorzystania z usług adwokatów sowieckich i bronili się sami. Zachował do końca godną i budzącą podziw postawę. W trakcie procesu bronił idei powstania warszawskiego i podkreślał, że dobre stosunki z ZSRR nie będą możliwe bez zachowania niepodległości Polski. Opuszczał salę z podniesioną głową. Oskarżony w sfingowanym procesie o przestępstwa na zapleczu frontu sowieckiego w Polsce, 21 czerwca 1945 roku został skazany w słynnym procesie szesnastu na 10 lat więzienia, co było najwyższą karą wśród oskarżonych. 30–31 maja 1945 w Moskwie Stalin atakował Okulickiego na spotkaniach z dyplomatami amerykańskimi Williamem Averellem Harrimanem i Hopkinsem, traktując go jako najbardziej niebezpiecznego przeciwnika i przestępcę.
Okulicki, broniąc AK i Polski w śledztwie i na „Procesie szesnastu” w Moskwie, przedstawił 9 powodów do wybuchu powstania warszawskiego:
„1. Chęć opanowania Warszawy własnymi siłami przed wkroczeniem Armii Czerwonej celem zorganizowania władz państwowych, samorządowych i wojska i wystąpienie w charakterze prawnego gospodarza.
2. Udowodnienie przed całym światem naszej nieprzerwanej walki z Niemcami, ponieważ o dotychczasowej naszej (w Wilnie, Lwowie, okręgu lubelskim) nie było powiedziane ani słowa.
3. Przez walkę w dużych rozmiarach udowodnić naszą dobrą wolę wspólnego bicia Niemców razem z Armią Czerwoną i na tej platformie szukać rozwiązania zatargu polsko-sowieckiego.
4. Wziąć odwet na Niemcach za prawie pięcioletnie wyniszczenie Narodu Polskiego.
5. Sparaliżować działania niemieckie na wschodnim brzegu Wisły, których działanie opierało się prawie całkowicie na warszawskim węźle komunikacyjnym.
6. Przez to umożliwić Armii Czerwonej szybkie sforsowanie Wisły i w ten sposób uchronić Warszawę od zniszczenia. Nie pozwolić do ustabilizowania frontu na Wiśle, co w rezultacie musiałoby doprowadzić do zniszczenia Warszawy i w najbliższym czasie wyewakuowania ludności z Warszawy.
7. Ogłoszone przez Niemców [wezwanie] 100 000 mężczyzn z Warszawy do pracy nad budową umocnień niemieckich groziło rozbiciem naszej siły i naszych przygotowań i w rezultacie doprowadzić musiałoby do postawienia nas w całkowicie bierną sytuację.
8. Wzgląd na morale żołnierzy AK i społeczeństwa polskiego, które prawie przez pięć lat przygotowywane do walki z Niemcami przez nas samych mogłoby się załamać, gdybyśmy w tej decydującej i nadarzającej się sytuacji tej walki nie podjęli. Naród polski w takim wypadku musiałby nam postawić pytanie: po co była walka i ofiary, gdy do tego samego biernego oczekiwania na wkroczenie Armii Czerwonej można było ich uniknąć.
9. Uzasadniona obawa, że gdy huk dział zbliży się do Warszawy, nagromadzone elementy i ogólna chęć walki z Niemcami podejmą walkę samorzutnie bez naszego kierownictwa.”

W niewoli

8 października 1945 roku, wkrótce po procesie moskiewskim, rozkazem Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. Stanisława Kopańskiego, został skreślony ze stanu Polskich Sił Zbrojnych „dla celów ewidencyjnych i gospodarczych (…) z dniem 30 września 1945”, co było bezprecedensowym rozkazem, że więziony przez wroga gen. Leopold Okulicki nie powinien być dalej żołnierzem polskim

Śmierć

Wersje dotyczące śmierci Okulickiego są różne.
Po 1945 jego los pozostawał nieznany. 21 czerwca 1955 rządy Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii złożyły oficjalne noty dyplomatyczne w Moskwie i Warszawie z zapytaniem o los tych oskarżonych w „procesie szesnastu”, którzy nie powrócili z ZSRR. W rezultacie w październiku 1955 i w 1956.
Inna wersja wydarzeń głosi, że w więzieniu na moskiewskich Butyrkach gen. Okulicki prowadził w maju 1946 roku głodówkę, ponowną podjął w grudniu tego roku. Zmarł 24 grudnia 1946 w szpitalu więziennym na Butyrkach. Według dokumentów szpitalnych nie można go było operować z powodu niedrożności jelit. Według specjalistów więziennych taka niedrożność powstaje w wyniku częstych kopnięć w brzuch, oraz na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych (grób 85/86).
Na wniosek strony polskiej, Prokurator Generalny w Warszawie w październiku 1989 skierował pismo do Prokuratury Generalnej Związku Radzieckiego o postępowanie rehabilitacyjne w sprawie generała Okulickiego. Decyzją Plenum Sądu Najwyższego ZSRR z 19 kwietnia 1990 roku sprawa karna wobec byłego dowódcy Armii Krajowej gen. bryg. Leopolda Okulickiego została umorzona z braku znamion przestępstwa w jego działaniach i w ten sposób został zrehabilitowany.

Ordery i odznaczenia

* Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1995)
* Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari (29 września 1939)
* Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 63 (28 września 1944)
* Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4549 (1921)
* Krzyż Niepodległości (15 kwietnia 1932)
* Krzyż Walecznych (czterokrotnie: 1921, 1922, 1922, 27 września 1944
* Krzyż Armii Krajowej nr 1 (pośmiertnie, 15 sierpnia 1967)
* Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
* Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
* Gwiazda Wytrwałości (1985)
* Legia Zasługi II klasy (USA, pośmiertnie, 17 sierpnia 1984)
* Srebrny Medal Waleczności (Austro-Węgry, 1917)

Upamiętnienie pośmiertne

w Warszawie]]
Po 1990 imieniem Leopolda Okulickiego nazwano plac w Bochni, Publiczna Szkoła Podstawowa w Okulicach i LXXXVII Liceum w Warszawie.
W 1991 wyemitowano z jego wizerunkiem polską monetę kolekcjonerską o nominale 200 000 zł. Moneta ta została wykonana ze srebra próby 750 w nakładzie 25 000 egzemplarzy, miała średnicę 35 mm i wagę 19,3 g, rant gładki.
20 grudnia 1991 wszedł do obiegu znaczek pocztowy o nominale 6500 zł z wizerunkiem gen. bryg. Leopolda Okulickiego (seria Dowódcy Armii Krajowej).
W uchwale Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 17 lutego 2012 w sprawie upamiętnienia 70. rocznicy powstania Armii Krajowej stwierdzono: Losy ostatniego Komendanta Głównego Armii Krajowej gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka”, sądzonego w Moskwie i tam zamordowanego, symbolizują powojenne losy żołnierzy Armii Krajowej i Polski.
22 lutego 2019 minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak nadał 11 Małopolskiej Brygadzie Obrony Terytorialnej imię gen. bryg. Leopolda Okulickiego, ps. „Niedźwiadek”.

Leopold Okulicki w filmie i teatrze

Leopoldowi Okulickiemu poświęcono filmy dokumentalne.
; Filmy dokumentalne:
* Życiorys do protokołu. Rzecz o generale Leopoldzie Okulickim (1992), reżyseria: Włodzimierz Dusiewicz
* Dowódcy AK. Niedźwiadek. Leopold Okulicki (2002), reżyseria: Zofia Kunert, Andrzej Krzysztof Kunert.
; Sztuki teatralne:
* Sprawa polska 1944 (1974), w reżyserii Romana Wionczka, gdzie rolę gen. Leopolda Okulickiego zagrał Ryszard Barycz.
* Ziarno zroszone krwią (1994), w reżyserii Kazimierza Kutza, w której rolę gen. Leopolda Okulickiego grał Jan Frycz.
Postać generała Leopolda Okulickiego przedstawiona jest też w filmach fabularnych:
* Kurier (film) (2019), reżyseria: Władysław Pasikowski, w którym rolę generała Okulickiego gra Mariusz Bonaszewski
* Hubal (film) (1973), reżyseria: Bohdan Poręba, gdzie rolę gen. Leopolda Okulickiego odtwarza Józef Nowak (aktor).
Postać gen. Okulickiego występuje w filmie wojennym powstałym w ZSRR, Żołnierze Wolności (1977) w reż. Jurija Ozierowa. Wcielił się w niego Piotr Pawłowski.

Kontrowersje

Za kontrowersyjne należy przede wszystkim uznać niepodporządkowanie się Okulickiego rozkazom przełożonych. I tak w lipcu 1944 roku „podjął intensywne starania mające doprowadzić do wszczęcia walk. Za plecami Bora zawiązał spisek, do którego wciągnął kilku innych oficerów”.
Natomiast w marcu 1945 godząc się na pertraktacje polityczne w Pruszkowie, złamał rozkaz gen. Andersa pełniącego wówczas obowiązki Naczelnego Wodza, a także instrukcje ówczesnego premiera Arciszewskiego (luty 1945), jak również szefa sztabu Naczelnego Wodza gen. St. Kopańskiego, by nie podejmował żadnych rozmów „czy negocjacji z nowym okupantem”. Mimo to został usunięty z szeregów wojskowych dopiero 30 września 1945. Skutki niepodporządkowania się rozkazowi opisano wyżej. Historyk Andrzej Kunert stwierdził jednak, że zarówno Leopold Okulicki, Kazimierz Pużak (więzień twierdzy rosyjskiej w Szlisselburgu) i członkowie RJN: „działali wówczas w ramach najlepiej pojmowanej racji stanu, odkładając na bok swoje własne doświadczenia i własne bezpieczeństwo”.
Kontrowersyjna jest obecność Okulickiego w Polsce podczas powstania warszawskiego. Zdaniem historyka P. Zychowicza skierowanie Okulickiego w 1944 do kraju – było poważnym błędem. Emisariusz rządu RP w Londynie Jan Nowak-Jeziorański stwierdził jednak, że Okulicki „znalazł się w kraju, w ścisłym sztabie AK, jako wysłannik i mąż zaufania K. Sosnkowskiego, przez niego samego wybrany” oraz „zajmował kluczowe stanowiska sztabowe za zgodą i wiedzą gen. Sosnkowskiego jako Naczelnego Wodza”.
Inny historyk, Paweł Wieczorkiewicz, w opublikowanym w 2005 roku wywiadzie podstawową swą wątpliwość określił krótko: „kim on był?” formułując swoje zdanie w następujący sposób:

}}
W wydanym po raz pierwszy w putinowskiej Rosji w 2017 roku i opracowanym przez deputowanego Dumy Państwowej z prezydenckiej partii „Jedna Rosja” (który w Dumie współkieruje komitetem odpowiedzialnym za działania na rzecz bezpieczeństwa i zapobiegania korupcji) tzw. „pamiętniku” szefa KGB i GRU Iwana Sierowa, znanego m.in. ze sprawy zbrodni katyńskiej i porwania przywódców Polski Podziemnej i ich procesu, napisano: „Jak się dowiedziałem, Okulickiego i innych sądzono w Moskwie, a Okulickiego zlikwidowano w więzieniu. Jednakowoż był to prowokator, współpracujący od roku 1940 z NKWD i jednocześnie z Anglikami”.
Jednak poprzez fakt objęcia patronatu nad tą książką przez Jedną Rosję i państwowe Rosyjskie Towarzystwo Historyczno-Wojskowe – patrzeć należy na nią przez pryzmat współczesnych rosyjskich celów propagandowych dodał: „czekista zawsze pozostaje czekistą. Byli czekiści w naturze nie istnieją. Byli szefowie KGB – tym bardziej”.
Jednak pisze też o przesłuchiwanym przez niego Okulickim, uznając mocne strony swojego przeciwnika: „Wywarł na mnie wrażenie mądrego i dobrego, kompetentnego pracownika wywiadu (…) O siódmej rano przywieziono zatrzymanego do mnie na przesłuchanie. (…) – Jesteśmy z wami kolegami po fachu – wywiadowcami, z tą różnicą, że jestem obecnie też oficerem śledczym, a wy jesteście aresztowanym”.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

*
*
*
*
*
* Andrzej Przemyski, Ostatni komendant generał Leopold Okulicki, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1990, .
* T. Kryska Karski, S. Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Wyd. Editions Spotkania, Warszawa 1991.
* Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1939–1993, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, .
*
*
*
* H.P. Kosk, Generalicja polska, t. 2, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 2001, .
*
*
*
*
* [http://www.sww.w.szu.pl/postacie/post_polska/okulicki.html Biografia L. Okulickiego w serwisie II wojna światowa]
*
* [http://leopoldokulickilegungenkomendant.blogspot.com/ Leopold Okulicki (1898–1946)]
*

Linki zewnętrzne

* }}
*
* [http://leopoldokulickilegungenkomendant.blogspot.com/2008/06/izba-pamici-gen-leopolda-okulickiego-w.html Izba Pamięci Gen. Leopolda Okulickiego w Bratucicach]
*
* [http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/168735,Leopold-Okulicki-ostatni-dowodca-Armii-Krajowej Leopold Okulicki – ostatni dowódca Armii Krajowej]
* [http://dzieje.pl/aktualnosci/65-rocznica-smierci-gen-leopolda-okulickiego 65. rocznica śmierci gen. Leopolda Okulickiego] dzieje.pl
* [http://historia.focus.pl/wojny/w-obronie-okulickiego-1340 W obronie Okulickiego] focus.pl
Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Kategoria:Cichociemni
Kategoria:Członkowie konspiracji antyradzieckiej na ziemiach polskich 1939–1941
Kategoria:Członkowie NIE
Kategoria:Członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej
Kategoria:Członkowie Służby Zwycięstwu Polski
Kategoria:Członkowie Związku Strzeleckiego (1910–1914)
Kategoria:Dowódcy 7 Dywizji Piechoty (PSZ)
Kategoria:Działacze Legii Warszawa
Kategoria:Generałowie brygady Polskich Sił Zbrojnych
Kategoria:Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej 1939–1941
Kategoria:Komendanci Okręgów ZWZ
Kategoria:Ludzie związani z Bochnią
Kategoria:Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1939)
Kategoria:Odznaczeni Gwiazdą Wytrwałości
Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Armii Krajowej
Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Niepodległości
Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Walecznych (czterokrotnie)
Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (władze RP na uchodźstwie)
Kategoria:Odznaczeni Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Kategoria:Odznaczeni Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921
Kategoria:Odznaczeni Orderem Orła Białego (III Rzeczpospolita)
Kategoria:Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
Kategoria:Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami
Kategoria:Ofiary represji dokonanych przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w Polsce 1939–1989
Kategoria:Oficerowie 4 Pułku Piechoty Legionów
Kategoria:Oficerowie 75 Pułku Piechoty (II RP)
Kategoria:Oficerowie Armii Krajowej
Kategoria:Oficerowie dyplomowani II Rzeczypospolitej
Kategoria:Oficerowie Polskich Sił Zbrojnych
Kategoria:Oficerowie Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR 1941–1942
Kategoria:Oskarżeni w procesie szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w 1945
Kategoria:Osoby przedstawione na polskich monetach
Kategoria:Patroni jednostek Wojska Polskiego
Kategoria:Podpułkownicy piechoty II Rzeczypospolitej
Kategoria:Polacy i obywatele polscy – więźniowie Brygidek (1939–1941)
Kategoria:Polacy i obywatele polscy – więźniowie Butyrek
Kategoria:Polacy i obywatele polscy – więźniowie Lefortowa
Kategoria:Polacy odznaczeni odznaczeniami austro-węgierskimi
Kategoria:Polacy odznaczeni Legią Zasługi
Kategoria:Polacy odznaczeni Medalem Waleczności
Kategoria:Polscy działacze piłkarscy
Kategoria:Polskie ofiary prześladowań komunistycznych 1917–1991
Kategoria:Szefowie sztabu 13 Kresowej Dywizji Piechoty
Kategoria:Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
Kategoria:Uczestnicy wojny polsko-ukraińskiej (strona polska)
Kategoria:Urodzeni w 1898
Kategoria:Wojskowi związani z Łodzią
Kategoria:Zmarli w 1946
Kategoria:Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918