|nagrody =
|commons = Category:Leon Chwistek
|wikiźródła = Leon Chwistek
|wikicytaty =
|www =
}}
, 1913]]
Leon Kazimierz Antoni Chwistek (ur. 13 czerwca 1884 w Krakowie, zm. 20 sierpnia 1944 w koło Moskwy w Związku Radzieckim) – polski polihistor: naukowiec zajmujący się filozofią i matematyką, a także artysta: malarz, prozaik, teoretyk sztuki.
Życiorys
Był synem Bronisława i Emilii z Majewskich. Jego ojciec Bronisław Chwistek (1854 lub 1856–1922) był lekarzem klimatycznym w Krynicy i Zakopanem. Otworzył jeden z pierwszych zakładów wodoleczniczych w Zakopanem w wilii „Hygea” na Krupówkach oraz sanatorium dla chorych nerwowo w wilii „Adasiówka”. Matka była pianistką i malarką, uczennicą Jana Matejki i Karola Mikulskiego.
Dzieciństwo spędził w Zakopanem. Tam zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, Bronisławem Malinowskim, Karolem Szymanowskim i Tadeuszem Szymberskim. Do gimnazjum, które ukończył w 1902, uczęszczał w Krakowie, gdzie mieszkał u swojego wujostwa: architekta Eustachego Śmiałowskiego i Edomondy z Majewskich.
W latach 1903–1904 jako wolny słuchacz studiował na krakowskiej ASP u Józefa Mehoffera. W latach 1902–1906 Uniwersytecie Jagiellońskim studiował filozofię, psychologię i matematykę. W roku 1906 doktoryzował się rozprawą O aksjomatach, w roku 1907 złożył egzamin nauczycielski. Od tego roku, przez dwadzieścia lat z przerwami, nauczał matematyki i propedeutyki filozofii w Państwowym III Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Krakowie, które sam wcześniej ukończył. W latach 1908–1909 kontynuował studia filozoficzne w Getyndze, gdzie słuchał wykładów Henri Poincarégo. Tam też poznał swoją przyszłą żonę. W 1910 przebywał w Wiedniu, gdzie zafascynowało go weneckie malarstwo renesansowe. W latach 1913–1914 studiował w Paryżu rysunek i po raz pierwszy zetknął się z twórczością kubistów. Tam też stoczył słynny (wygrany) pojedynek na szable z malarzem Władysławem Dunin-Borkowskim, który publicznie obraził jego narzeczoną i późniejszą żonę Olgę Steinhausównę (jednym z sekundantów Chwistka był Bolesław Wieniawa-Długoszowski).
W latach 1914–1916 był w szeregach Pierwszej Brygady Legionów. Został odznaczony Krzyżem Niepodległości.
W 1917 był współzałożycielem krakowskiej grupy „Ekspresjoniści Polscy”, przemianowanej w roku 1919 na Formistów. Chwistek został jej czołowym teoretykiem.
W 1919 był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Od roku 1922 wykładał matematykę dla przyrodników na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie habilitował się w roku 1928 z logiki matematycznej. Dzięki m.in. rekomendacji Bertranda Russella i Stefana Banacha objął w 1930 katedrę logiki matematycznej i stanowisko profesora nadzwyczajnego na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (kontrkandydatem był Alfred Tarski). W 1938 został mianowany profesorem zwyczajnym.
Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez ZSRR pozostał na uczelni. Rozpoczął także współpracę z Czerwonym Sztandarem. We wrześniu 1940 wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W czerwcu 1941, tuż przed wkroczeniem wojsk niemieckich, ewakuował się ze Lwowa wraz z wojskami sowieckim w głąb Rosji. Od 1941 do 1943 mieszkał w Tbilisi, gdzie nauczał analizy matematycznej, od 1943 zaś w Moskwie. Działał w Związku Patriotów Polskich w ZSRR. Na wniosek ZPP został dokooptowany do Krajowej Rady Narodowej, choć pozostał bezpartyjny. Publikował w organie ZPP – „Wolna Polska”. Zmarł w 1944 w Barwisze k. Moskwy po długotrwałej chorobie. Jego prochy spoczywają w masowej mogile ofiar represji stalinowskich na Cmentarzu Dońskim w Moskwie; symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (pas AA).
Jego żoną była Olga (1892–1962) – siostra Hugona Steinhausa, siostrą – Anna Stożkowa, żona matematyka Włodzimierza Stożka, córką – Alina Dawidowiczowa (1918–2007), matematyczka, malarka i autorka wspomnień, zaś wnukami – architekt Agnieszka Mancewiczowa (1940-2021) i matematyk Antoni Leon Dawidowicz (1952–2022).
Twórczość
Matematyka
Jako logik działał na obrzeżach tzw. szkoły lwowsko-warszawskiej, której założycielem był Kazimierz Twardowski. Swoje koncepcje logiczne (rozszerzenie teorii typów logicznych) tworzył w odniesieniu do prac Bertranda Russella i Henri Poincarégo. Był też (obok Jana Łukasiewicza) jednym z prekursorów stosowania w logice tzw. notacji polskiej.
Powieści
* Kardynał Poniflet – powieść napisana w 1906 roku, a zniszczona w rękopisie w 1917 roku;
* Pałace Boga – powieść napisał w latach 1932–1933. Przez następne lata bezskutecznie starał się wydać ją drukiem. Wydawcy obawiali się opublikować powieść ze względu na jej radykalizm społeczny, a autor nie chciał iść na żadne kompromisy. W 1934 w czasopiśmie „Czas” ukazało się kilka jej fragmentów. Latem 1939 Stefan Napierski zdecydował się drukować Pałace Boga w redagowanym przez siebie dwumiesięczniku Ateneum. Po wojnie Ludwik Bohdan Grzeniewski na podstawie zachowanych fragmentów podjął się rekonstrukcji powieści.
Teoria sztuki
Był głównym teoretykiem formizmu. Teorię strefizmu można traktować jako rozwinięcie i kontynuację formizmu. Zgodnie z jego regułami, kompozycja obrazu była podzielona na strefy, charakteryzujące się dominantą jednej barwy i jednego zwielokrotnionego kształtu. W roku 1935 na łamach łódzkiego czasopisma Forma została opublikowana polemika Chwistka z Władysławem Strzemińskim. Spór dotyczył konfrontacji strefizmu i unizmu.
Twórczość malarska
W malarstwie opowiadał się za twórczością spontaniczną. Był zafascynowany miastem i jego dynamicznością. Jego obrazy często nosiły tytuły Miasto, Łódź. Znaczną popularność zyskał jego obraz Szermierka z 1920 roku. Artysta zajmował się również sztuką portretową. W latach 1926–1930 wykonał wizerunki około stu osobistości z naukowych i intelektualnych środowisk Krakowa.
Jego prace znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi i innych.
Indywidualne wystawy malarstwa miał w 1927 roku w Krakowie i w 1934 roku we Lwowie.
Plik:Leon Chwistek Szermierka 1919.jpg|Szermierka, 1919
Plik:Leon Chwistek, Akt kobiecy, c. 1919.jpg|Akt kobiecy, ok. 1919
Plik:Leon Chwistek – Boat.jpg|Łódka, ok. 1919
Plik:Leon Chwistek – Łódź 1919.jpg|Łódź, 1919
Plik:Leon Chwistek – Salamandry.jpg|Salamandry, ok. 1920
Plik:Leon Chwistek – Portret Tytusa Czyżewskiego.jpg|Portret Tytusa Czyżewskiego, ok. 1920
Plik:Leon Chwistek, Akt kobiecy – Motyle, c. 1920.jpg|Akt kobiecy – Motyle, ok. 1920
Plik:Leon Chwistek – Bathers.jpg|Kąpiące się, ok. 1920
Plik:Leon Chwistek, Miasto fabryczne, c. 1920.jpg|Miasto fabryczne, ok. 1920
Plik:Leon Chwistek, Leżący akt kobiecy, c. 1922.jpg|Leżący akt kobiecy, ok. 1922
Plik:Leon Chwistek, Leda, c. 1925.png|Leda, ok. 1925
Plik:Chwistek Feast.jpg|Uczta, ok. 1925
Plik:Leon Chwistek – Portret doktora Jakóbca.jpg|Portret doktora Jakóbca, 1925–1927
Plik:Leon Chwistek – Portret żony 1927.jpg|Portret żony, 1927
Plik:Leon Chwistek Wenus 1928.jpg|Wenus, 1928
Plik:Leon Chwistek, Karuzela, 1936.png|Karuzela, 1936
Plik:Leon Chwistek, Pochód, 1937.png|Pochód, 1937
Plik:Leon Chwistek Akt kobiety 1939.jpg|Akt, 1939
Przypisy
Bibliografia
*
* Kazimierz Pasenkiewicz, Pierwsze systemy semantyki Leona Chwistka, Kraków: UJ, 1961.
* Karol Estreicher (mł.), Leon Chwistek. Biografia artysty (1884–1944), Kraków: PWN, 1971.
* Mieczysław Wallis, Secesja, Wydanie II, Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1974.
* Zofia Baranowicz, Polska awangarda artystyczna 1918–1939, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979.
* Zofia Jeżewska, Leon Chwistek (krótki zarys życia i twórczości), Warszawa: Epoka, 1980.
* Joanna Pollakówna, Malarstwo polskie między wojnami 1918–1939, Warszawa: Auriga, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe,1982, .
* Alina Dawidowiczowa, Zeschnięte liście i kwiat…, Kraków: Wydawnistwo Literackie, 1989.
* Karol Chrobak, Niejedna rzeczywistość. Racjonalizm krytyczny Leona Chwistka, inter esse, Kraków 2004.
* Karol Chrobak, What Plurality of Realities? Some Critical Remarks on the Philosophy of Leon Chwistek, „Polish Journal of Philosophy”, Vol. VI, No. 1 (Spring 2012), s. 7–25.
*
Linki zewnętrzne
* [http://hint.org.pl/itd=n45 Prace Leona Chwistka dostępne w Sieci] (Katalog HINT)
* [http://dekadaliteracka.pl/?id=190 Karol Chrobak – W pryzmacie rzeczywistości. O Leonie Chwistku]
*
*
* [http://histmag.org/Leon-Chwistek-baron-Brummel-de-Buffadero-Bluff-7479 Leon Chwistek – baron Brummel de Buffadero Bluff, portal histmag.org]
* [http://www.galeria-attis.pl/artysta/leon-chwistek/ Biografia i prace Leona Chwistka na stronie krakowskiej Galerii Sztuki ATTIS]
* [https://bs.sejm.gov.pl/F?func=find-b&request=chwistek&find_code=WRD&adjacent=N&x=0&y=0 Profil na stronie Biblioteki Sejmowej]
* Publikacje L. Chwistka w zbiorach Biblioteki Narodowej – [https://polona.pl/search/?filters=creator:%22Chwistek,_Leon_(1884–1944)%22,category:books,public:1,hasTextContent:0 wersja cyfrowa na Polona.pl]
Kategoria:Polscy filozofowie XX wieku
Kategoria:Polscy matematycy XX wieku
Kategoria:Wykładowcy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
Kategoria:Polscy estetycy
Kategoria:Polscy malarze modernizmu
Kategoria:Polscy pisarze dwudziestolecia międzywojennego
Kategoria:Posłowie do Krajowej Rady Narodowej
Kategoria:Żołnierze Legionów Polskich 1914–1918
Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii
Kategoria:Urodzeni w 1884
Kategoria:Ludzie urodzeni w Krakowie
Kategoria:Ludzie związani ze szkołą im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie
Kategoria:Absolwenci i studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (okres zaborów)
Kategoria:Członkowie Polskiego Towarzystwa Matematycznego
Kategoria:Członkowie Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy
Kategoria:Członkowie Związku Patriotów Polskich
Kategoria:Polacy związani z Tbilisi
Kategoria:Zmarli w 1944
Kategoria:Pochowani na Cmentarzu Dońskim w Moskwie
Kategoria:Polihistorzy
