Lęk () – nieprzyjemny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, niezwiązanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem.
Lęk staje się patologiczny, gdy stale dominuje w zachowaniu, gdy nie pozwala na swobodę, a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje niemające znamion zagrożenia.
Lęk staje się często punktem krystalizacyjnym dla innych objawów, przybiera postać:
* nieokreślonego niepokoju,
* napadów lękowych,
* zlokalizowaną – dotyczącą określonej części ciała lub sytuacji.
Od lęku odróżnia się strach wywołany konkretnym zagrożeniem.
Rodzaje lęku
* lęk odczuwany – wyczekiwanie na wydarzenia przykre, o których nie wiemy nic konkretnego
* lęk domniemany – stan emocjonalny powstający na podstawie wyobrażeń, a nie rzeczywistego zagrożenia
* lęk ukryty – przemieszczenie z przejawu w postać np. somatyczną
* lęk wolnopłynący – uczucie przenikającego nieokreślonego niepokoju
* lęk napadowy (paniczny) – ostry napad lęku z poczuciem przerażenia (obawa przed śmiercią lub zwariowaniem) oraz z silnymi objawami wegetatywnymi
* agitacja – silny lęk z towarzyszącym niepokojem ruchowym
* lęk fobiczny (sytuacyjny) – obawa przed określoną sytuacją, która doprowadza do jej unikania
* lęk antycypacyjny – lęk przed lękiem np. lękowe oczekiwanie na napad lęku
Komponenty somatyczne lęku
Lękowi towarzyszą najczęściej objawy somatyczne, takie jak:
* pocenie się
* drżenie
** drżenie dłoni
* tężenie mięśni
* objawy napięciowe ze strony obręczy barkowej, kręgosłupa etc.
* świąd skóry
* bóle brzucha
* zawroty głowy
* mrowienie
* ból serca
** kołatanie serca
* zakłócenia oddychania
* biegunka
* moczenie się
* omdlenia
* łzawienie oczu
Teoria lęku
Jest to teoria historyczna, na której nie opiera się współczesna diagnoza zaburzeń psychicznych, natomiast może ona być pomocna w terapii.
Według psychoanalizy lęk, będący jednym z popędów, pojawia się gdy napięcia id nie są rozładowywane, ego zaczyna wypełniać się lękiem. Funkcja lęku to ostrzeganie ego przed niebezpieczeństwem.
* lęk realistyczny – obawa przed rzeczywistymi zagrożeniami w świecie zewnętrznym, nasilenie tego lęku jest proporcjonalne do nasilenia strachu; z lęku realistycznego wywodzą się pozostałe rodzaje lęku;
* lęk moralny – lęk przed superego, czyli własnym sumieniem; poczucie winy, wstyd;
* lęk neurotyczny – to obawa, że popędy wymkną się spod kontroli i zrobi się coś, za co poniesie się karę, jest irracjonalny bo nie wiąże się z realnym zagrożeniem i nieproporcjonalny, ale ma podstawę w rzeczywistości, ponieważ świat (reprezentowany przez rodziców) karze za działanie impulsywne; ego radzi sobie z nim za pomocą mechanizmów obronnych;
** lęk anankastyczny – związany z poczuciem przymusu wykonywania czynności, pod wewnętrzną groźbą kary za ich niewykonanie;
** fobie;
** lęk paranoidalny;
** Zaburzenia lękowe – stopniowo pojawiają się lęki wewnętrzne albo bardzo silny lęk traumatyczny, z którym organizm nie może sobie poradzić;
* lęk traumatyczny – silny lęk związany z wewnętrznym napięciem id, którego mechanizmy obronne nie są w stanie wyprzeć, wyleczyć ten lęk można poprzez przerzucenie go w objaw i uświadomienie;
* psychozy – nerwice nie w pełni zaleczone, poprzez przepełnienie ego lękiem, mogą stanowić pierwszą fazą psychoz.
Sigmund Freud uważał leczenie objawów lęków neurotycznych za bezcelowe, ponieważ w miejsce wyleczonych pojawią się inne. Negował także skuteczność leczenia samych tylko objawów za pomocą psychofarmakoterapii lub perswazji.
Lęk a modlitwa
Badania wykazały, że rytuały religijne (w jednym z nich badano wpływ odmawiania różańca) mogą działać korzystnie na osoby wierzące przy stosowaniu ich jako jednego z elementów terapii depresji i lęku lub samego lęku.
