Księga elbląska (Najstarszy Zwód Prawa Polskiego) to istotny dokument prawny z okresu średniowiecza, będący kluczowym źródłem wiedzy na temat polskiego prawa okresu rozbicia dzielnicowego.
Historia
Księga została spisana w języku niemieckim w drugiej połowie XIII lub na początku XIV wieku i zawiera przepisy polskiego prawa zwyczajowego stosowanego na północy Polski. Oprócz przepisów prawnych, zawiera modlitwy po łacinie oraz kilka polskich słów. Zgodnie z zasadą osobowości prawa, Polacy w państwie zakonu krzyżackiego byli sądzeni według prawa polskiego.
Autorstwo dokumentu przypisuje się prawdopodobnie krzyżackiemu urzędnikowi, choć niektórzy badacze sugerują, że mógł być mnich cysterski. Istnieją również wątpliwości co do miejsca powstania dokumentu, co podnosi Adam Vetulani w dyskusji z Józefem Matuszewskim.
Zawartość
Jedyny zachowany fragment Księgi jest niekompletny. Wstęp podkreśla, że Polacy mieli swoje prawo, które jest opisane w dokumencie. Zawiera on przepisy dotyczące prawa karnego, organizacji sądów oraz procedur sądowych, które mają charakter kazuistyczny.
Dokument dostarcza również informacji na temat struktury społecznej, rozróżniając różne grupy, takie jak rycerze, duchowni, kupcy, chłopi oraz niewolnicy. Przykładowo, kary były różne w zależności od statusu społecznego, z wyższymi karami dla rycerzy i kupców.
- Główne kary:
- 50 grzywien za rycerza lub kupca
- 30 grzywien za „Niemca” (cudzoziemca)
- Dowody: ordalia oraz przysięgi oczyszczające.
- Pojedynki sądowe: regulowane przez Księgę.
Nazwa
Nazwa Księgi pochodzi od miejsca odkrycia jedynego znanego rękopisu w Elblągu w XIX wieku. Dokument został znaleziony przez Abrahama Grübnau i przekazany do biblioteki miejskiej. Pierwsza publikacja miała miejsce w 1959 roku, jednak rękopis zaginął podczas II wojny światowej.
Bibliografia
- Najstarszy zwód prawa polskiego, Józef Matuszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959
- „Rittermeszig man” w najstarszym zwodzie prawa polskiego
Księga elbląska stanowi ważny element średniowiecznej kultury prawnej w Polsce, ukazując rozwój prawa i społeczeństwa w tym okresie.
