Koszykówka (lub piłka koszykowa) – dyscyplina sportu drużynowego (sport olimpijski), w której dwie pięcioosobowe drużyny grają przeciwko sobie próbując zdobyć jak największą liczbę punktów wrzucając piłkę do kosza drużyny przeciwnej. Za datę powstania koszykówki uznaje się 21 grudnia 1891 r., a za jej twórcę – Jamesa Naismitha.
Powstanie i historia koszykówki
, twórca koszykówki|alt=Uchwycony w całości na zdjęciu mężczyzna spogląda w prawo stojąc na trawie boiska. Ubrany w garnitur i w okularach trzyma wyprostowany w jednej ręce piłkę od koszykówki, w drugiej drewniany kosz]]
Koszykówka powstała około grudnia 1891 roku w Springfield w stanie Massachusetts, gdy protestancki pastor i amerykański nauczyciel wychowania fizycznego (pochodzenia kanadyjskiego) w YMCA James Naismith opracował nową grę zespołową. Organizacja ta do dziś zarządza międzynarodowymi meczami koszykówki.
Od 1935 roku rozgrywane są mistrzostwa Europy w koszykówce. NBA powstało z połączenia dwóch zawodowych lig amerykańskich: BAA (Basketball Association of America) oraz NBL (National Basketball League). W 1979 roku NBA wprowadziła rzuty za 3 punkty (7,24 m od obręczy kosza). Mistrzostwa te dotyczyły koszykówki mężczyzn. Ten mecz między Polską a Szwecją rozegrany został w czerwcu 1930 w Krakowie. Spotkanie to miało miejsce w Tallinnie w lutym 1935 roku. Polska zajęła wtedy IV miejsce i było to najwyższe miejsce wśród państw europejskich. W roku 1934 Polska przystąpiła do FIBA. W roku 1957 poszerzone Plenum Sekcji Piłki Koszykowej GKKF powołało Polski Związek Koszykówki z siedzibą w Warszawie. Mistrzostwa z roku 1963 zainaugurowały uroczystości mające na celu uczczenie Jubileuszu 50-lecia Koszykówki w Polsce. W 1933 PZGS stworzył drugie wydanie tych przepisów. Specyfika i cel gry są jednak takie same, co nie stwarza zawodnikom problemów z adaptacją do którejś z odmian. Od czasu znacznego wzrostu popularności NBA w Europie i na świecie (lata 90. XX wieku) FIBA przejęła od niej wiele przepisów mających na celu światowe ujednolicenie sportu. Własne przepisy mają także rozgrywki NCAA i WNBA.
—>
Przepisy gry w koszykówkę należą do jednych z najbardziej skomplikowanych na świecie. Poniżej znajdują się wybrane, skrócone zasady gry w koszykówkę.
Mecz
W meczu grają ze sobą dwie drużyny, mające po 5 zawodników na boisku. Zwycięża drużyna, która uzyska większą liczbę punktów na koniec meczu. Możliwe jest również rozegranie dwumeczu z łączoną punktacją.
Mecz składa się z czterech 10-minutowych kwart. Jeśli wynik jest nierozstrzygnięty (remis), rozgrywa się tyle 5-minutowych dogrywek, ile będzie konieczne do ustalenia wyniku meczu.
Przerwa meczu
Podczas meczu występują następujące przerwy:
* 20-minutowa przerwa przed rozpoczęciem meczu,
* 2-minutowe przerwy między 1 i 2 kwartą, 3 i 4 kwartą, oraz między dogrywkami,
* 15-minutowa przerwa między 2 i 3 kwartą.
Boisko do koszykówki
Elementy boiska:
* back court
* kosz
* koło
* koło środkowe
* linia rzutów za 3 punkty
* linia środkowa boiska
* linia wprowadzenia
* obszar ograniczony
* półkole podkoszowe
* półkole rzutów wolnych
* strefa ławek drużyn
Wyposażenie:
* konstrukcja do koszykówki
* obręcz kosza
* obręcz uchylna
* piłka do koszykówki
* protokół meczu FIBA
* stolik sędziowski
* strzałka naprzemiennego posiadania piłki
* tablica
* tablica wyników
* wskaźnik fauli drużyny
* wskaźniki fauli zawodnika
* zegar czasu gry
Drużyna
Drużyna składa się z:
* co najwyżej 12 zawodników,
* trenera i asystenta trenera,
* co najwyżej 7 osób towarzyszących
W trakcie meczu członek drużyny może być:
* zawodnikiem,
* zmiennikiem,
* zawodnikiem wykluczonym.
Podczas przerwy meczu wszyscy członkowie drużyny traktowani są jak zawodnicy.
Dopuszczalne numery strojów to 0, 00 oraz liczby od 1 do 99
Kontuzja
W przypadku kontuzji zawodnika sędziowie mogą przerwać grę, lecz gdy piłka jest żywa, nie powinni tego robić, chyba że konieczne jest ochronienie kontuzjowanego zawodnika. Lekarz może wejść na boisko bez pozwolenia sędziego, jeśli uzna, że zawodnik wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Kapitan
Kapitan jest zawodnikiem wyznaczonym przez trenera do reprezentowania swojej drużyny. Ma prawo zwracać się do sędziów, gdy piłka jest martwa, a zegar gry jest zatrzymany.
Trener
Trener ma prawo kontaktować się z sędziami, podczas meczu może pozostawać w pozycji stojącej (o ile asystent trenera nie stoi, ponieważ nie mogą obaj stać jednocześnie), ma także wiele obowiązków przedmeczowych, jak np. podanie co najmniej 40 minut przed meczem nazwisk wszystkich zawodników grających w tym meczu.
Sytuacja piłki
Piłka staje się żywa, gdy:
* podczas rzutu sędziowskiego opuszcza ręce sędziego,
* zawodnik wykonujący rzuty wolne ma ją w dyspozycji,
* zawodnik wprowadzający piłkę z autu ma ją w dyspozycji.
Piłka staje się martwa, gdy:
* nastąpił celny rzut do kosza z gry lub z rzutu wolnego
* sędzia zagwiżdże, gdy piłka jest żywa
* piłka nie wpadnie do kosza podczas rzutu wolnego, po którym następuje:
** kolejny rzut wolny
** następna kara (rzut wolny lub posiadanie piłki)
* zabrzmi sygnał zegara czasu gry lub zegara 24 sekund
* podczas lotu do kosza po rzucie z gry, gdy piłka zostaje dotknięta przez zawodnika jednej z drużyn po tym, jak sędzia zagwizdał, lub zabrzmiał sygnał zegara czasu gry lub zegara 24 sekund
Umiejscowienie zawodnika
Umiejscowienie zawodnika na boisku określa się poprzez miejsce jego ostatniego kontaktu z podłogą. Dotyczy to np. linii ograniczających boisko, rzutów za 3 punkty, rzutów wolnych, półkoli bez szarży itp. Piłka musi zostać zbita przez co najmniej jednego z zawodników po tym, jak osiągnie najwyższy punkt wznoszenia. Żaden ze skaczących zawodników nie może jej dotknąć więcej niż dwa razy lub chwycić.
Sytuacje rzutu sędziowskiego
Sytuacja rzutu sędziowskiego następuje, gdy:
* obie drużyny popełnią błąd podczas ostatniego rzutu wolnego
* sędziowie mają wątpliwości, która drużyna jako ostatnia dotknęła piłki, w sytuacji wybicia jej na aut
* piłka jest przetrzymana
* piłka utknie na koszu
* żadna z drużyn nie ma prawa do posiadania piłki, gdy piłka staje się martwa
* w wyniku sytuacji specjalnej po skasowaniu kar, gdy przed popełnieniem pierwszego naruszenia przepisów żadna z drużyn nie posiadała piłki ani nie miała prawa do jej posiadania
* rozpoczyna się kolejna kwarta (oprócz pierwszej).
Zasada naprzemiennego posiadania piłki w sytuacjach rzutu sędziowskiego
Od 2004 roku w sytuacjach rzutu sędziowskiego, nie wykonuje się już rzutu sędziowskiego, lecz stosuje się procedurę naprzemiennego posiadania piłki.
Gra piłką
Podczas meczu do gry piłką używa się rąk.
Piłkę wolno:
* podawać,
* rzucać,
* zbijać,
* toczyć,
* kozłować.
Nieumyślny kontakt piłki z nogą nie jest błędem.
Za 1 rzut można zdobyć:
* 1 punkt (gdy jest to rzut wolny),
* 2 punkty (gdy jest to rzut sprzed linii rzutów za 3 punkty),
* 3 punkty (gdy jest to rzut zza linii rzutów za 3 punkty).
Nieumyślny rzut do własnego kosza powoduje przypisanie 2 punktów kapitanowi drużyny przeciwnej. Umyślny rzut do własnego kosza jest błędem i kosz nie zostaje zaliczony. Przerzucenie piłki przez obręcz kosza od dołu jest błędem.
Istnieją także specyficzne rodzaju rzutów z gry, jak np. dobitka lub wsad.
Wprowadzenie piłki
Wprowadzenie piłki to sytuacja, w której zawodnik poza boiskiem, podaje piłkę na boisko.
Zawodnik wprowadzający piłkę nie może:
* trzymać piłki w rękach dłużej niż 5 sekund,
* wejść na boisko, trzymając piłkę w rękach,
* podać piłkę na obszar poza boiskiem,
* dotknąć piłki na boisku, nim dotknęła ona jakiegokolwiek innego zawodnika,
* spowodować, aby piłka wpadła bezpośrednio do kosza,
* przemieścić się o więcej niż 1 metr prostopadle do linii autu.
Podczas wprowadzania piłki, żaden inny zawodnik nie może:
* mieć jakiejkolwiek części ciała nad linią autu,
* być bliżej niż w odległości 1 metra od zawodnika wprowadzającego piłkę, chyba że odległość między linią autu a najbliższą przeszkodą za boiskiem jest nie mniejsza niż 2 metry.
Przerwa na żądanie
Przerwa na żądanie jest przerwą w grze, przyznawaną na prośbę trenera lub jego asystenta, trwająca 1 minutę, przyznawana w trakcie możliwości przyznania przerwy na żądanie, tzn. gdy:
* piłka staje się martwa, zegar czasu gry jest zatrzymany, a sędzia zakończył sygnalizację do stolika sędziowskiego,
* piłka staje się martwa po ostatnim rzucie wolnym,
* gdy następuje celny rzut (w tej ostatniej sytuacji przerwę można przyznać wyłącznie drużynie przeciwnej).
Przerw na żądanie można przyznać jednej drużynie:
* dwie w pierwszej połowie meczu,
* trzy w drugiej połowie meczu (lecz nie więcej niż 2 w ostatnich 2 minutach meczu),
* jedną na każdą dogrywkę.
Niewykorzystane przerwy nie przenoszą się na inne części meczu.
Zmiana
Zmiana jest przerwą w grze orzeczoną na prośbę zmiennika, by ten mógł stać się zawodnikiem. Zmiany można dokonać, gdy:
* piłka staje się martwa, zegar czasu gry jest zatrzymany, a sędzia zakończył sygnalizację do stolika sędziowskiego,
* piłka staje się martwa po ostatnim rzucie wolnym,
* w każdej kwarcie lub każdej dogrywce, w ostatnich 2 minutach, gdy następuje celny rzut (w tej ostatniej sytuacji przerwę można przyznać wyłącznie drużynie przeciwnej).
Zmianę zgłasza sam zawodnik, podchodząc do stolika sędziowskiego i prosząc o zmianę. Prośba ta nie może już być wycofana. Zmiennik musi zostać poza boiskiem, do momentu, gdy sędzia da sygnał zmiany i przywoła go na boisko. Zawodnik, który schodzi z boiska, może od razu udać się do strefy ławki drużyny.
Mecz przegrany walkowerem
Drużyna przegrywa walkowerem, gdy:
* 15 minut po godzinie rozpoczęcia meczu nie będzie co najmniej 5 zawodników gotowych do gry,
* swoim postępowaniem uniemożliwia rozpoczęcie meczu,
* odmawia gry.
Drużyna przegrywająca walkowerem, otrzymuje 0 punktów w klasyfikacji.
Mecz przegrany wskutek braku zawodników
Drużyna przegrywa wskutek braku zawodników, jeżeli podczas meczu ma na boisku mniej niż dwóch zawodników gotowych do gry. Drużyna przegrywająca wskutek braku zawodników, otrzymuje 1 punkt w klasyfikacji
Aut
Piłka jest poza boiskiem, gdy:
* dotyka zawodnika będącego poza boiskiem,
* dotyka podłogi lub obiektu poza granicami boiska,
* dotyka konstrukcji podtrzymującej tablice lub tyłu tablic,
* dotyka jakiegokolwiek obiektu ponad boiskiem.
Za wyjście piłki poza boisko odpowiada zawodnik, który dotknął piłki jako ostatni. Błąd ten jest karany przyznaniem piłki do wprowadzenia przez drużynę przeciwną.
Kozłowanie
Kozłowanie to przemieszczanie żywej piłki przez zawodnika ją posiadającego, poprzez odbijanie od podłogi, toczenie po podłodze lub celowe rzucenie o tablicę. Gdy piłka nie ma kontaktu z ręką zawodnika, może on wykonać dowolnie wiele kroków.
Błąd podwójnego kozłowania
Zawodnikowi nie wolno ponowić kozłowania, po jego zakończeniu.
Błąd kroków
Błąd kroków polega na nielegalnym poruszaniu stopy w czasie posiadania żywej piłki na boisku.
Błąd 3 sekund
Zawodnik nie może przebywać w obszarze ograniczonym dłużej niż 3 sekundy, gdy jego drużyna posiada żywą piłkę na polu ataku, a zegar czasu gry jest włączony.
Błąd 5 sekund
Zawodnik dokładnie kryty ma 5 sekund, by podać, rzucić lub rozpocząć kozłowanie.
Błąd 8 sekund
Drużyna posiadająca piłkę ma 8 sekund na przeprowadzenie piłki z pola obrony na pole ataku. Pomiar czasu 8 sekund ma być kontynuowany od miejsca w którym został przerwany, jeżeli ta sama drużyna będzie wprowadzać piłkę na polu obrony z powodu:
* autu,
* kontuzji zawodnika tej drużyny,
* sytuacji rzutu sędziowskiego,
* faulu obustronnego,
* skasowania równych kar przeciwko obu drużynom.
Błąd 24 sekund
Drużyna posiadająca żywą piłkę na boisku, ma 24 sekundy na wykonanie próby rzutu do kosza z gry.
Zegar czasu gry, w różnych sytuacjach, może być ustawiany na 24 sekundy, lub na 14 sekund, w zależności od bardzo szczegółowych przepisów regulujących te sytuacje.
Błąd powrotu piłki na pole obrony
Drużyna posiadająca żywą piłkę na polu ataku, nie może spowodować jej powrotu na pole obrony.
Faule
Faul jest naruszeniem przepisów związanym z nielegalnym zetknięciem z przeciwnikiem lub niesportowym zachowaniem.
Wyróżnia się:
* faul osobisty,
* faul obustronny,
* faul techniczny,
* faul niesportowy,
* faul dyskwalifikujący,
* bójka.
Pięć fauli zawodnika
Zawodnik popełniający swój piąty faul, opuszcza boisko.
Pięć fauli drużyny
Drużyna, która w ciągu danej kwarty popełniła pięć fauli, podczas tej kwarty będzie karana rzutami wolnymi dla przeciwników, po każdym faulu tej drużyny.
Obrona
* krycie indywidualne
* legalna pozycja obronna
* obrona strefowa
* zasada cylindra
* zasada pionowości
* zawodnik dokładnie kryty
Rzuty wolne
Rzut wolny jest okazją daną zawodnikowi do zdobycia jednego punktu zza linii rzutów wolnych, wewnątrz półkola rzutów wolnych, bez przeszkód ze strony przeciwnika.
Zawodnik wykonujący rzut wolny ma na to 5 sekund, nie może przekroczyć linii rzutów wolnych, dopóki piłka nie dotknie obręczy, ani nie może wykonywać ruchów pozorujących wykonywanie rzutu.
Sędziowie
Sędziami są sędzia główny, jeden lub dwóch sędziów pomocniczych, komisarz (niewymagane) oraz sędziowie stolikowi: sekretarz, asystent sekretarza, mierzący czas gry i mierzący czas akcji.
Inne zasady
Zobacz też:
* blokowanie
* boisko
* grający trener
* ingerencja w lot piłki
* nielegalne dotykanie piłki
* obrót
* osoba towarzysząca
* oznaczenia poziome na boisku do koszykówki
* piłka przetrzymana
* poprawa chwytu piłki
* posiadanie piłki
* półkole podkoszowe
* protest
* protokół meczu FIBA
* sytuacje specjalne
* szarżowanie
* udawanie faulu
* uprawnienie do gry
* wyskok
* zasłona
* zawodnik dokładnie kryty
* zbiórka
* zmiana boisk
* zmiennik
* związek sędziów z meczem
Pozycje koszykarskie
Istnieje 5 głównych pozycji koszykarskich.
Rozgrywający
Rozgrywający – point guard (PG), tzw. „1” – od niego wymagana jest największa wszechstronność – pomimo nie największego wzrostu, ma sprawdzać się zarówno w ataku (zdobywać punkty z dystansu, rozpoczynać zagrywki), jak i bardzo skutecznie grać w obronie. W ataku musi mieć umiejętność gry zarówno z daleka od kosza, jak również pod koszem. W każdym amerykańskim mieście znajdują się większe lub mniejsze boiska do koszykówki. Popularne w USA są nie tylko drużyny zawodowe, ale także amatorskie – znaczenie mają również uniwersyteckie drużyny koszykówki, a media poświęcają im tyle samo uwagi, co drużynom zawodowym.
W pierwszych polskich przepisach do gry w minibasket (1968) podano następującą definicję tego sportu:
Pierwsze reguły tej odmiany koszykówki stworzył Amerykanin Jay Archer w 1950 roku.
Zainteresowanie minibasketem w Polsce było bardzo duże. Polskę reprezentowała drużyna z Zielonej Góry
Wymiary boiska
Obszar ograniczony
Koszykówka na świecie
uznawany za najlepszego koszykarza w historii gry]]
Ligi koszykówki w wybranych państwach
Mistrzowie olimpijscy w koszykówce mężczyzn
Mistrzynie olimpijskie w koszykówce kobiet
Mistrzowie ligi NBA
Koszykówka w Korei Północnej
W Korei Północnej wprowadzono własne zasady gry w koszykówkę:
* Wsady są warte trzy punkty, zamiast dwóch.
* Jeśli podczas celnego rzutu za trzy punkty, piłka nie dotknie obręczy kosza, rzut jest warty cztery punkty.
* Niecelny rzut wolny jest karany odjęciem jednego punktu.
* Rzut wykonany w ostatnich 3 sekundach meczu jest wart osiem punktów.
* Nie ma dogrywek, gra może zakończyć się remisem.
Przypisy
Linki zewnętrzne
*
