Konfederacja warszawska
Konfederacja warszawska to uchwała podjęta 28 stycznia 1573 roku na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, która zapewniała szlachcie w Rzeczypospolitej wolność wyznania. Gwarantowała ona wieczny pokój między różnymi wyznaniami, w tym równouprawnienie innowierców z katolikami oraz zakaz prześladowania religijnego przez władze świeckie. Dokument ten jest uznawany za początek prawnej tolerancji religijnej w Polsce i w 2003 roku został wpisany na listę UNESCO „Pamięć Świata”.
Geneza konfederacji warszawskiej
Tolerancja religijna w Polsce ma długą historię, sięgającą czasów Kazimierza Wielkiego, który w XIV wieku zatwierdził prawa dla różnych wyznań, w tym prawosławnych i Ormian. W XVI wieku, pod rządami Zygmunta Starego, luteranizm uznano za religię oficjalną w Prusach Książęcych, a także zapewniono tolerancję dla innych wyznań.
Od zgody sandomierskiej do konfederacji warszawskiej
W 1570 roku w Sandomierzu zawarto zgodę między luteranami, kalwinistami i Braćmi Czeskimi, jednak projekt konstytucji gwarantujący wolność wyznania nie został przyjęty. Po śmierci ostatniego z Jagiellonów w 1572 roku, oboz protestancki zyskał na znaczeniu w kontekście wyboru nowego króla. W styczniu 1573 roku podczas sejmu konwokacyjnego uchwalono konfederację warszawską, która regulowała kwestie wyboru króla oraz zapewniała pokój religijny.
Postanowienia konfederacji warszawskiej
- Bezwarunkowy i wieczysty pokój między różnymi wyznaniami.
- Zakaz wszczynania wojen pod pretekstem religii.
- Prawo szlachty do narzucania swojego wyznania poddanym.
Chociaż konfederacja w praktyce dotyczyła głównie szlachty, to również mieszczanie miast królewskich skorzystali z jej postanowień.
Skutki konfederacji warszawskiej
Konfederacja warszawska przyczyniła się do uznania Polski za „azyl heretyków” w Europie, gdzie różne wyznania mogły szukać schronienia przed prześladowaniami. Mimo to, nie zapobiegła wzrostowi nietolerancji wyznaniowej związanej z kontrreformacją. Działalność obcych przybyszów w Polsce, takich jak wykładowcy czy pisarze, przyczyniła się do rozwoju kultury polskiego odrodzenia.
