]]
]]
]]
]]
)]]
Kolej linowa – zespół powiązanych technicznie i technologicznie obiektów budowlanych i urządzeń służących do przewozu osób w pojazdach przemieszczających się po torze linowym przebiegającym ponad terenem.
Urzędowy podział kolei linowych
Koleje linowe dzielą się na.
Początkowo stosowano liny wykonane z włókien roślinnych. Były to konopie i sizal, czasami również liany. Przełomem było wynalezienie w 1834 lin splatanych z drutów stalowych.
Koleje linowe na świecie
Pierwsza nowożytna kolej linowa do przewozu ludzi powstała w 1866 w Schaffhausen w Szwajcarii. Służyła ona do kontroli urządzeń zapory na Renie. Pierwsza kolej linowo-terenowa została uruchomiona w 1867 w Lyonie we Francji i była napędzana silnikiem parowym.
Ważnym wydarzeniem było również skonstruowanie w 1872 przez inż. Adolfa Bleicherta wspólnie z inż. Theodorem Otto w Saksonii kolei linowej przeznaczonej dla fabryki parafiny.
Kolejne rodzaje kolei i wyciągów pojawiły się w latach 30. XX wieku. Wyciąg orczykowy był patentem szwajcarsko-niemieckim z 1934 autorstwa inż. Constama i firmy Bleichert z Lipska. Pierwszy tego rodzaju wyciąg został uruchomiony 24 listopada 1934 w Davos w Szwajcarii. Wyciąg talerzykowy wynalazł w 1935 Jean Pomagalski – francuski inżynier i mechanik polskiego pochodzenia. Prototyp został zastosowany na stoku l’Eclose w ośrodku narciarskim L’Alpe d’Huez we Francji.
Pierwsza na świecie kolej krzesełkowa powstała w 1936 w Sun Valley w stanie Idaho, w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze tego typu urządzenie w Europie zbudowano w 1939 w Czechosłowacji – kolej prowadziła z okolic hotelu Ráztoka w Trojanovicach na Pustevny, w Beskidzie Morawsko-Śląskim.
Koleje linowe w Polsce
Pierwsza osobowa kolej linowa na ziemiach polskich (wówczas pod zaborami) powstała we Lwowie i funkcjonowała od 2 lipca do 15 października 1894 na terenie Wystawy Krajowej, w trakcie której prezentowano osiągnięcia gospodarcze i kulturalne Galicji oraz dzieła sztuki i kultury narodu polskiego.
W latach II Rzeczypospolitej rozwój kolei linowych nastąpił dopiero w połowie lat 30. Powstały wtedy: kolej linowa na Kasprowy Wierch (1936), kolej linowo-terenowa na Górę Parkową w Krynicy (1937), kolej linowo-terenowa na Gubałówkę (1938) oraz dwa wyciągi saniowe: w Kotle Gąsienicowym oraz w Sławsku – w województwie stanisławowskim, powiecie stryjskim. Niezrealizowane pozostały projekty kolei linowej z Zakopanego na Przełęcz Wrótka nad Kalatówkami oraz dwóch kolei linowo-terenowych: w Poroninie oraz w Żegiestowie. W trakcie II wojny światowej koleje linowe nie zostały zniszczone przez Niemców.
W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nastąpił dalszy rozwój kolei linowych. Już w latach 50. oddano do użytku pierwszą w Polsce kolej gondolową – na Szyndzielnię (1953) oraz pierwszą kolej krzesełkową – na Skrzyczne (1958).
Po 1989 nastąpił intensywny rozwój ośrodków narciarskich, w ramach których budowano liczne koleje linowe. W 2010 funkcjonowały w Polsce:
* 1 kolej kabinowa,
* 3 koleje gondolowe,
* 3 koleje linowo-terenowe,
* 66 kolei krzesełkowych,
* ok. 420 wyciągów narciarskich.
W górach funkcjonują m.in. następujące koleje (w przypadku kolei krzesełkowych podano najstarsze, powstałe przed 1992):
* Góry Izerskie: kolej gondolowa na Stóg Izerski,
* Karkonosze: kolej krzesełkowa na Szrenicę, kolej krzesełkowa na Kopę,
* Beskid Śląski: kolej gondolowa na Szyndzielnię, kolej gondolowa na Halę Skrzyczeńską, kolej krzesełkowa na Czantorię, kolej krzesełkowa na Skrzyczne,
* Beskid Mały: kolej linowo-terenowa na Żar,
* Beskid Wyspowy: kolej krzesełkowa na Chełm,
* Tatry: kolej linowa na Kasprowy Wierch, kolej krzesełkowa na Hali Gąsienicowej, kolej krzesełkowa na Hali Goryczkowej, kolej krzesełkowa na Nosal, kolej krzesełkowa „Wielka Krokiew”, kolej krzesełkowa „Średnia Krokiew”,
* Pogórze Spisko-Gubałowskie: kolej linowo-terenowa na Gubałówkę, kolej krzesełkowa na Butorowy Wierch,
* Gorce: kolej krzesełkowa na Tobołów,
* Pieniny: kolej krzesełkowa na Palenicę,
* Beskid Sądecki: kolej linowo-terenowa na Górę Parkową, kolej gondolowa na Jaworzynę Krynicką.
Najstarszą koleją linową w Polsce poza obszarami górskimi była kolej linowa „Elka”, działająca od 1967 r. w Parku Śląskim w Chorzowie (po przerwie w latach 2007–2013 została wybudowana od nowa). Poza obszarami górskimi funkcjonują również jedna kolej gondolowa – „Polinka” we Wrocławiu oraz jedna kolej linowo-terenowa – „Kamienna Góra” w Gdyni.
O ile liczba kolei osobowych w Polsce systematycznie wzrasta, o tyle koleje towarowe zanikają, wypierane przez inne formy transportu.
Kilkukilometrowej długości kolej towarowa, zbudowana w czasie II wojny światowej na Pogórzu Śląskim, służyła do transportu wagonikami materiału z kamieniołomu na zboczach Tułu do cementowni w Goleszowie. Funkcjonowała ona do lat 70. XX w.
W 2018 roku w Polsce funkcjonowała tylko jedna (ostatnia) towarowa kolej linowa Janikowo – Piechcin w Janikowskich Zakładach Sodowych.
