Kolędy – definicja i tradycja
Kolęda, pierwotnie radosna pieśń noworoczna, współcześnie przyjęła formę pieśni bożonarodzeniowej. Najczęściej występuje w konwencji religijnej, a jej korzenie sięgają tradycji ludowej. Pieśni te komponują także współcześni kompozytorzy. Odmiana kolędy, która odnosi się do życia codziennego, nazywana jest pastorałką i ma charakter świecki, przez co nie jest używana w nabożeństwach.
Tradycyjne kolędowanie, związane z okresem słowiańskiego Święta Godowego, polega na odwiedzaniu domów przez kolędników. W Polsce odbywają się różnorodne festiwale kolędowe, z największym Ogólnopolskim Festiwalem Kolęd i Pastorałek w Będzinie.
Kolędy w liturgii
W Kościele katolickim kolędy śpiewa się od mszy o północy w Boże Narodzenie do Święta Chrztu Pańskiego. W polskiej tradycji dozwolone jest ich wykonywanie aż do Święta Ofiarowania Pańskiego. Kolędy różnią się od utworów o tematyce świątecznej, takich jak Jest taki dzień czy Jingle Bells.
Pierwszą kolędę przypisuje się św. Franciszkowi z Asyżu, a najstarszą polską kolędą jest Zdrow bądź, krolu anjelski z 1424 roku. Najsłynniejsza kolęda, Cicha noc, powstała w 1818 roku w Austrii i została przetłumaczona na ponad 300 języków.
Etymologia kolędy
Termin „kolęda” pochodzi od łacińskiego calendae, oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. Dawni Słowianie odnosili to pojęcie do noworocznych upominków oraz obchodów związanych z Bożym Narodzeniem. Z czasem kolęda zaczęła oznaczać wizytę księdza oraz obrzęd ludowy związany z chodzeniem po domach.
Geneza kolęd
Kolęda wywodzi się z rzymskich obchodów Kalendae styczniowych, związanych z początkiem roku. Zwyczaj odwiedzania się, wręczania prezentów i śpiewania pieśni został przejęty przez chrześcijaństwo, łącząc te tradycje z Bożym Narodzeniem.
Początkowo kolędy miały teksty łacińskie, a ich źródła sięgają hymnologii oraz pobożności ludowej. W miarę upływu czasu, kolędy zaczęły czerpać z Ewangelii, apokryfów oraz średniowiecznego teatru.
Kolędy w różnych krajach
Kolędy występują w wielu krajach, a ich tradycje są różnorodne:
- Polska: Najstarsza kolęda to Zdrow bądź, krolu anjelski.
- Niemcy: Bogata tradycja kolęd, z wpływem Marcina Lutra.
- Anglia: Po spadku liczby kolęd w XVI wieku, renesans przyniosły metodyzm i epoka wiktoriańska.
- Austria: Cicha noc, Lauft Ihr Hirten allzugleich.
- Holandia: Nu zijt wellekome, Er Is Een Kindeke Geboren Op Aard.
- Szwecja: Gaudete Christus est natus, Jul, jul, strålande jul.
- Hiszpania: A la nanita nana, Noche de Paz.
- Czechy: Różnorodne tradycje kolędowe.
