Irokezi (Haudenosaunee)
Irokezi, znani również jako Haudenosaunee, to liga plemion Indian Ameryki Północnej, obejmująca Mohawków, Oneidów, Onondagów, Kajugów, Seneków oraz Tuskarorów. Ich terytorium rozciąga się na wschód od Wielkich Jezior oraz na południe od Rzeki Świętego Wawrzyńca, obejmując części stanów Nowy Jork, Pensylwania, Maine oraz prowincji Quebec i Ontario w Kanadzie. Irokezi posługują się językami irokeskimi, będącymi częścią rodziny makrosiouańskiej.
Nazwa
Nazwa „Iroquois” pochodzi od algonkińskiego „Irinakhoiw”, co oznacza „Prawdziwe Żmije”. Własna nazwa Irokezów, „Haudenosaunee”, oznacza „Lud Długiego Domu”.
Organizacja społeczna
Irokezi stworzyli jedną z najbardziej rozwiniętych kultur Indian Ameryki Północnej, prowadząc osiadły tryb życia oparty na rolnictwie. Uprawiali kukurydzę, fasolę i dynię, a ich domy, zwane długimi domami, pomieściły kilka rodzin. Kobiety pełniły kluczową rolę w gospodarstwie, podczas gdy mężczyźni zajmowali się polowaniami i wojowaniem. Irokezi byli znani ze swojej wojowniczości, a kobiety miały wysoki status społeczny, mając wpływ na wybór rady plemiennej.
Historia
Założycielami Ligi Irokezów byli Hiawatha i Wielki Rozjemca, postacie historyczne otoczone mitami. Liga powstała prawdopodobnie w XVI wieku. W miarę wyczerpywania się zasobów Mohikanów, Irokezi zaczęli intensywnie polować i rozwijać handel z Holendrami. Konflikty z Francuzami, znane jako wojna bobrowa, prowadziły do znacznych strat wśród plemion. Po wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, Irokezi zostali zmuszeni do emigracji do Kanady, co doprowadziło do ich osłabienia.
Współczesność
Obecnie Irokezi są jedną z bardziej tradycyjnych społeczności tubylczych w Ameryce, zachowując silne poczucie tożsamości. Wiele osób mieszka w rezerwatach w USA i Kanadzie, kultywując tradycje i języki swoich plemion. Mężczyźni często pracują w branżach budowlanych.
Liczebność
Zgodnie z danymi U.S. Census Bureau z 2010 roku, 81 002 obywateli USA zadeklarowało pochodzenie Irokezów, z czego ponad połowa uznała się za Irokezów.
Wierzenia
W mitologii irokeskiej najważniejszym bóstwem był Orenda, a Ataensic był boginią śmierci. Wierzono, że zarówno ludzie, jak i zwierzęta mają dusze, które nie mogą być lekceważone przy obrzędach.
Sławne postaci
- Hiawatha – wódz i współzałożyciel konfederacji irokeskiej
- Wielki Rozjemca – współzałożyciel konfederacji irokeskiej
- Joseph Brant – wódz i dyplomata
- Graham Greene – aktor filmowy
Podsumowanie
Irokezi, z bogatą historią i kulturą, pozostają istotnym elementem rdzennej społeczności Ameryki Północnej, zachowując swoje tradycje i tożsamość w obliczu współczesnych wyzwań.
