Ikonostas: Definicja i Znaczenie
Ikonostas, znany w tradycji bizantyńskiej, to dekoracyjna przegroda w cerkwi, oddzielająca nawę od sanktuarium, wykonana z kamienia, drewna lub metalu, pokryta ikonami. Wywodzi się z templonu i zyskał popularność na Rusi w XIV-XV wieku, stając się charakterystycznym elementem architektury cerkiewnej.
Geneza Ikonostasu
Wczesne wspólnoty chrześcijańskie spotykały się w domach, które z czasem przekształcały się w budynki liturgiczne. Przegrody oddzielające duchowieństwo od wiernych rozwijały się na przestrzeni wieków, a po edykcie mediolańskim w 313 roku wzrosła potrzeba budowy większych świątyń. Templon, wprowadzony w bizantyjskich kościołach, przyjął formę bardziej rozbudowaną, z czasem przekształcając się w ikonostas.
Ewolucja Ikonostasu
Od V wieku przegrody zaczęły przybierać formę wysoką, ozdabianą ikonami, a w IX-XIV wieku nastąpiła ich pełna transformacja. Ikonostas stał się symbolem oddzielenia nieba od ziemi, a jego obecność w cerkwiach podkreślała sakralność przestrzeni liturgicznej.
Układ Ikonostasu
Ikonostasy składają się zazwyczaj z pięciu rzędów ikon, które mają swoje znaczenie i układ:
- Rząd I: Ikony namiestne i królewskie wrota, symbolizujące wejście do królestwa Bożego.
- Rząd II: Ikony świąteczne, przedstawiające najważniejsze wydarzenia liturgiczne.
- Rząd III: Grupa deesis, przedstawiająca Chrystusa, Matkę Bożą i Jana Chrzciciela.
- Rząd IV: Prorocy Starego Testamentu, zapowiadający narodzenie Chrystusa.
- Rząd V: Praojcowie, przedstawiający postacie ze Starego Testamentu.
Symbolika Ikonostasu
Ikonostas jest nie tylko elementem architektonicznym, ale również nośnikiem symboliki teologicznej. Oddziela przestrzeń sakralną od świeckiej, a rozmieszczenie ikon ma na celu wizualne nauczanie wiernych o historii zbawienia. Ikony w ikonostasie mają przypominać o obecności Boga i świętych w życiu wiernych.
Zwieńczenie Ikonostasu
W XVIII wieku zwieńczenia ikonostasu zaczęły być bogato zdobione, w tym ikonami cherubinów i serafinów, a także scenami z życia Chrystusa. Ostatecznie, dominującym elementem zwieńczenia stał się krzyż oraz obrazy związane z męką Chrystusa.
Podsumowanie
Ikonostas jest kluczowym elementem architektury cerkiewnej w tradycji prawosławnej, który nie tylko pełni funkcję estetyczną, ale przede wszystkim teologiczną, oddzielając sacrum od profanum i ukazując historię zbawienia poprzez ikony.
