| skrót =
| sport = Piłka Nożna
| organizator = PZPN
| data założenia = 26 lutego 1966
Warszawa
| założyciel =
| poprzednia nazwa = (do sezonu 2007/08 oficjalnie III liga polska)
| zawodowa od = 2002
| data rozwiązania =
| nowa nazwa =
| prezes =
| przewodniczący RN =
| partner TV = WP Pilot, TVP Sport
| sponsor = Betclic
| zwycięzca =
| awans = I liga
| spadek = III liga
| liczba drużyn = 18
| puchary = Puchar Polski
| obecny sezon = 2024/2025
| pierwszy zwycięzca = MKS Kluczbork/KSZO Ostrowiec Świętokrzyski (sezon 2008/09)
| ostatni zwycięzca = Pogoń Siedlce (sezon 2023/24)
| najwięcej zwycięstw =
| commons =
| www =
}}
II liga polska w piłce nożnej (do sezonu 2007/08 oficjalnie III liga polska) – trzecia w hierarchii klasa męskich ligowych rozgrywek piłkarskich w Polsce. Stanowi trzeci szczebel centralny (III poziom ligowy), pośredni między I ligą polską (dawną II ligą polską) a III ligą polską (dawną IV ligą polską). Zmagania ligi toczą się cyklicznie (co sezon) systemem kołowym i przeznaczone są dla 18 polskich klubów piłkarskich, grających w jednej grupie. Czołowe drużyny II ligi polskiej uzyskują awans do I ligi polskiej, zaś najsłabsze zespoły relegowane są do poszczególnych grup III ligi polskiej. Od początku liga zarządzana jest przez Polski Związek Piłki Nożnej. Od 2002 r. do udziału w jej rozgrywkach zostają dopuszczone wyłącznie kluby posiadające status profesjonalny (tj. działające w formie sportowej spółki akcyjnej) lub półprofesjonalny (tj. działające w formie stowarzyszenia kultury fizycznej), które – po spełnieniu wszelkich niezbędnych kryteriów – otrzymały roczną licencję na występy na tym szczeblu.
W latach 2021–2023 sponsorem tytularnym ligi były zakłady bukmacherskie eWinner. Od sezonu 2024/25 sponsorem tytularnym ligi został Betclic.
Historia
Klasy wojewódzkie i mistrzowskie
Podczas 26. Walnego Zgromadzenia PZPN, zorganizowanego 29 czerwca 1945 w Krakowie, podjęto uchwałę ustanawiającą rozgrywki mistrzowskie szczebla regionalnego w trójpoziomowych Klasach wojewódzkich – najwyższej Klasie A, pośredniej Klasie B i najniższej Klasie C. Tym sposobem prowadzono klubową rywalizację w Polsce od pierwszego powojennego sezonu (1946/47) do sezonu 1949/50. W marcu 1951 r. zlikwidowano je, powołując w zamian cztery Wojewódzkie klasy mistrzowskie – najwyższą pierwszą, pośrednie: drugą i trzecią oraz najniższą czwartą.
Ligi wojewódzkie i międzywojewódzkie
Jednak w międzyczasie przeprowadzono reformę II ligi polskiej, którą w marcu 1953 r. pomniejszono z 40 do 14 drużyn. Spowodowało to konieczność przesunięcia aż 26 zespołów na trzeci poziom ligowy przed rozpoczęciem sezonu 1953, co można uznać za początek formowania III ligi polskiej (wówczas jeszcze bez takiej nazwy). Występujące na tym szczeblu w sumie 93 drużyny podzielono na 8 równorzędnych grup. Sześć z nich (grupy: warszawska, gdańska, poznańska, wrocławska, rzeszowska i łódzka) miało charakter makroregionalny (tzw. Ligi międzywojewódzkie), dwie zaś (grupy: stalinogrodzka, czyli katowicka i krakowska) – z uwagi na ich ówczesny spory piłkarski potencjał – były typowo regionalne (tzw. Ligi wojewódzkie). Po zakończeniu rozgrywek zasadniczych (grupowych) 8 triumfatorów każdej z grup walczyło w dwustopniowych barażach (najpierw 4 dwumecze, później 4-zespołowy turniej finałowy z udziałem ich zwycięzców) o awans do II ligi polskiej. Systemem 8-grupowym wraz z barażami (co roku w innej formule) grano do zakończenia sezonu 1955. Przed rozpoczęciem sezonu 1956 utworzono dwie grupy stalinogrodzkie zamiast jednej (oznaczone jako I A i I B) i dodano grupę szczecińską, baraży nie rozgrywano.
Próba utworzenia III ligi polskiej
III ligę polską – jako taką – formalnie powołano uchwałą, podjętą 13 lutego 1955, podczas 38. Plenum Sekcji Piłki Nożnej GKKF (organ zastępujący Polski Związek Piłki Nożnej od 4 lutego 1951 do 9 grudnia 1956) w Warszawie. Miały to być rozgrywki typowo makroregionalne (międzywojewódzkie), toczone w 4 grupach. Pierwsze mecze w tej klasie planowano rozegrać w marcu 1956 r., podczas inauguracyjnej kolejki sezonu 1956. Jednak już 10 marca 1955 – czyli niecały miesiąc od podjęcia owej decyzji – Plenum SPN zawiesiło jej wykonanie. Podobno zadecydowały względy finansowe i sprzeciw niektórych zrzeszeń (od 1949 r. do 1956 r. istniały one w miejsce dawnych klubów).
Liga okręgowa
W 1956 r. uchwalono powstanie Ligi okręgowej – jako trzeciego poziomu ligowego – a drużyny do niej zakwalifikowane podzielono na 15 grup. Po sezonie zasadniczym rozgrywano turnieje barażowe (czasami jednostopniowe, a czasami dwufazowe). Systemem tym grano od sezonu 1957 do zakończenia sezonu 1965/66. W międzyczasie zmieniano liczbę grup regionalnych wraz z ich zasięgiem terytorialnym oraz sposób przeprowadzania barażów.
Zmiana systemu ligowego
1 grudnia 1959 Plenum PZPN postanowiło – począwszy od sezonu 1961 – zmienić sposób przeprowadzania ligowych rozgrywek niższych szczebli (tj. od trzeciego poziomu ligowego w dół). Reforma była zasadnicza, bowiem polegać miała na zamianie pory roku rozpoczynania i kończenia ligi. Oznaczało to, iż w miejsce – obowiązującego od momentu narodzin polskiego piłkarstwa – systemu „wiosna-jesień” wprowadzono bardziej europejski model „jesień-wiosna”. Ostatnie rozgrywki w starym systemie przeprowadzono wiosną 1960 r., gdy to jedna runda („wiosenna”) zastąpiła cały sezon, a wyniki po połowie spotkań uznano za końcowe. Od sezonu 1961 (a formalnie 1960/61) grano już więc – obowiązującym do dzisiaj – systemem „jesień-wiosna”. Jego inauguracyjną kolejkę (historyczną dla całej polskiej piłki nożnej) rozegrano 19 sierpnia 1960.
Faktyczne utworzenie III ligi polskiej
Kolejną próbę powołania III ligi polskiej z prawdziwego zdarzenia podjęto w połowie lat 60. Pierwsze plany owej znaczącej reformy szczebla regionalnego nakreślono w 1964 r. Tym razem przyniosło to efekt, bowiem w grudniu 1965 r. Plenum PZPN uchwaliło, by począwszy od sezonu 1966/67 połączyć poszczególne grupy wojewódzkich lig okręgowych, tworząc tym samym cztery grupy makroregionalne – tzw. Ligi międzywojewódzkie. 26 lutego 1966 zaakceptowano powyższe ustalenia, co można uznać za narodziny III ligi polskiej sensu stricto. Od sierpnia 1966 r. do zakończenia sezonu 1972/73 na trzecim szczeblu ligowym występowały więc w sumie zaledwie 64 drużyny (po 16 w każdej z 4 grup). Rozgrywki kończyły się po fazie zasadniczej (zrezygnowano z barażów, zaś awans do II ligi polskiej uzyskiwali czterej zwycięzcy). Mianem Ligi okręgowej nazywano wówczas rozgrywki czwartego poziomu ligowego. Zgodnie z uchwałą zjazdu PZPN w kwietniu 1971 r. rozgrywki III ligi zostały przemianowane na klasy międzywojewódzkie. Zniesiono je po sezonie 1972/73.
Późniejsze losy
W 1973 r. doszło do kolejnej reformy (powiększenia) II ligi polskiej, co odbiło się także na III lidze polskiej. W tymże roku utworzono z powrotem Klasy wojewódzkie (w sumie 20 grup, a od sezonu 1974/75 24 grupy) i grano w nich od sezonu 1973/74 do sezonu 1975/76. W 1976 r. kolejna reforma przyczyniła się do zmniejszenia liczby zespołów do 112 (grających w 8 grupach) od sezonu 1976/77 do sezonu 1979/80. W 1980 r. postanowiono połączyć poszczególne grupy w pary, zmniejszając tym samym ich liczbę o połowę, jednak już w lutym 1982 r. (począwszy od sezonu 1982/83) powrócono do modelu ośmiogrupowego. Grano nim do sezonu 1997/98 włącznie, z jednoroczną przerwą w edycji 1989/90, gdy ponownie utworzono 4 silne grupy makroregionalne.
Do sezonu 1999/2000 rozgrywkami poszczególnych grup III ligi polskiej – w imieniu PZPN – zarządzały wyznaczone Okręgowe Związki Piłki Nożnej, zaś od sezonu 2000/01 – wyznaczone Wojewódzkie Związki Piłki Nożnej.
Reorganizacja z 2008 r.
W ramach przeprowadzonej przez rozpoczęciem sezonu 2008/09 reorganizacji rozgrywek ligowych w Polsce I ligę przemianowano na ekstraklasę, a II ligę na I ligę. Nowa II liga powstała jako trzeci poziom rozgrywek centralnych, którego wcześniej w Polsce nie było. Zwycięzcy czterech grup III ligi sezonu 2007/08 uzyskali awans do nowej I ligi (dawnej II ligi). Większość nowych II-ligowców stanowiły drużyny z dawnej III ligi. Drużyny z miejsc 2-4 kwalifikowały się automatycznie do nowej II ligi, drużyny z miejsc 5-8 awansowały do II ligi, bądź pozostawały w nowej III lidze (co w istocie było spadkiem o jeden poziom rozgrywek). Zależało to od liczby spadkowiczów z dawnej II ligi z terenów poszczególnych makroregionów. W istocie do II ligi zakwalifikowano z III ligi wszystkie zespoły z miejsc 5. i 6., 3 zespoły z miejsc 7. i 2 zespoły z miejsc 8. Pozostałe zespoły spadły natomiast do utworzonej wówczas III ligi.
Nową II ligę utworzyło zatem 3 zespoły spadające z dawnej II ligi (przemianowanej na I ligę), 25 zespołów z III ligi oraz 8 zespołów, które z IV ligi, po barażach, awansowały bezpośrednio do nowej II ligi.
W latach 2008–2014 rozgrywki II ligi toczyły się w dwóch – niezależnych od siebie – grupach, po 18 zespołów w każdej (o ile w trakcie sezonu żaden z klubów nie wycofał się lub nie został wykluczony). W sumie na tym szczeblu występowało więc 36 drużyn:
* Grupa zachodnia – kluby z województw: dolnośląskiego, kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, opolskiego, pomorskiego, śląskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.
* Grupa wschodnia – kluby z województw: lubelskiego, łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego.
Drużyny zajmujące 1. i 2. miejsce w końcowej tabeli swoich grup automatycznie kwalifikowały się do I ligi polskiej pod warunkiem, że nie były drużyną rezerw klubu grającego w wyższej klasie rozgrywkowej (Ekstraklasie lub I lidze polskiej), otrzymały licencję na grę w I lidze i nie było innych podstaw (w tym prawnych), by uniemożliwić im występy w I lidze polskiej. W niektórych sezonach drużyna z 3. miejsca również otrzymywała szansę awansu (poprzez baraż).
Spadały (według wstępnego założenia, które ani razu nie zostało zrealizowane) drużyny z miejsc 17. i 18. Natomiast miejsca 13., 14., 15. i 16. były to ruchome miejsca spadkowe – drużyny z tych miejsc spadały do III ligi w zależności od tego, do której z grup II ligi trafiać mieli spadkowicze z I ligi (których było czterech). Teoretycznie więc z każdej z grup II ligi miało spadać od 2 do 6 zespołów: 2 zespoły na pewno oraz dodatkowo tyle zespołów, ilu spadkowiczów z I ligi trafiało (według podziału geograficznego) do danej grupy.
Reorganizacja z 2013 r.
Po przeprowadzonej w 2009 r. reorganizacji na szczeblu centralnym grało w Polsce aż 70 zespołów – 16 w ekstraklasie, 18 w I lidze i 36 w II lidze. Już pierwsze lata wykazały, że jest to liczba zbyt duża, ponieważ miały miejsce liczne przypadki wycofywania się drużyn grających przede wszystkim na szczeblu II ligi. W wyniku tego ani razu nie zastosowano w pełni zaplanowanych zasad spadku, a z przyczyn sportowych z II ligi spadały tylko nieliczne kluby:
* 2008/09 – Kmita Zabierzów wycofał się w trakcie rozgrywek I ligi w przerwie zimowej, Odra Opole straciła licencję pod koniec rozgrywek I ligi i nie otrzymała jej po spadku na grę w II lidze, Kotwica Kołobrzeg i Górnik Wieliczka wycofały się z II ligi po zakończeniu sezonu, spadające z II ligi Victoria Koronowo i Chemik Police zrezygnowały z zajęcia zwolnionych miejsc, zamiast 8 zespołów z przyczyn sportowych spadły z II ligi 3.
* 2009/10 – Hetman Zamość wskutek utraty licencji wycofał się z II ligi w przerwie zimowej, po rozgrywkach beniaminek II ligi Spartakus Szarowola zrezygnował z samodzielnej gry i połączył się ze spadającym z I ligi Motorem Lublin, zamiast 8 zespołów spadło z II ligi 6.
* 2010/11 – GKP Gorzów Wielkopolski wycofał się z I ligi na 8 kolejek przed końcem rozgrywek, Odra Wodzisław Śląski po spadku z I ligi zrezygnowała z gry w II lidze, z II ligi wycofały się Polonia Słubice w przerwie zimowej, Polonia Nowy Tomyśl na 7 kolejek przed końcem rozgrywek, GLKS Nadarzyn i Ruch Wysokie Mazowieckie po zakończeniu rozgrywek, spadający Start Otwock zrezygnował z zajęcia zwolnionego miejsca, z awansu do II ligi zrezygnowały Olimpia Zambrów oraz mający ją zastąpić Huragan Morąg, zamiast 8 zespołów spadł z II ligi 1 i pozostało jedno wolne miejsce.
* 2011/12 – Ruch Radzionków zrezygnował z gry w I lidze przed rozpoczęciem rozgrywek, z II ligi wycofały się Sokół Sokółka w przerwie zimowej, KSZO Ostrowiec Świętokrzyski po 20 kolejkach przez oddanie trzech walkowerów, a Czarni Żagań po zakończeniu rozgrywek, z awansu do II ligi zrezygnował Start Działdowo, zamiast 8 zespołów spadły z II ligi 3.
* 2012/13 – z Ekstraklasy wycofana została Polonia Warszawa wskutek utraty licencji, z I ligi po 19 kolejkach wycofał się ŁKS Łódź, z II ligi w przerwie zimowej wycofał się Lech Rypin, po sezonie licencji na grę w II lidze na kolejny rok nie otrzymały Tur Turek, Resovia i Unia Tarnów, zamiast 8 zespołów spadły z II ligi 2.
Jako, że w ciągu 5 sezonów wycofało się, utraciło licencję lub zrezygnowało z awansu aż 28 zespołów, w 2013 r. podjęto decyzję o kolejnej reformie, zmniejszającej II ligę do jednej grupy liczącej 18 drużyn. W związku z tym w sezonie 2013/14 zasady awansu do I ligi pozostały niezmienione, natomiast z II do III ligi spadały z obu grup drużyny z miejsc 9 – 18 (zatem tylko drużyny z miejsc 3 – 8 zachowywały status). Awans do II ligi przewidziano dla dwóch tylko zespołów – zwycięzcy ośmiu grup III ligi sezonu 2013/14 rozgrywali dwie rundy baraży o awans.
Przy okazji reformy miały miejsce kolejne wycofania się klubów: Kolejarz Stróże nie uzyskał licencji na I ligę, został zdegradowany do II ligi i jednocześnie połączył się ze spadającą z II ligi Limanovią Limanowa (powstały z ich połączenia klub grał w II lidze jako Limanovia), z ubiegania się o licencję na grę w II lidze zrezygnowała Warta Poznań, mająca zająć jej miejsce kolejna w tabeli Polonia Bytom licencji nie otrzymała, ich miejsce zajął więc następny klub – Raków Częstochowa. Rozgrywki rozpoczęto w pełnym składzie 18 zespołów.
Tabelaryczne zestawienie od 1953 r.
Liczba drużyn degradowanych do IV ligi z danej grupy III ligi była zależna od liczby zespołów zdegradowanych do tej grupy z II ligi. Liczba ta mogła się wahać teoretycznie od 0 do 8 (w praktyce najczęściej od 3 do 6), więc dopiero po zakończeniu całego sezonu można ustalić dokładną liczbę spadkowiczów do IV ligi. Z IV ligi do każdej grupy III ligi zawsze awansowały po cztery drużyny (w sumie 16 beniaminków), przy czym jedna „uzupełniała” miejsce po zespole, który awansował do II ligi. Zatem w większości sezonów liczba spadkowiczów z danej grupy wynosiła:
* liczba zespołów zdegradowanych do danej grupy + 2 – w przypadku, gdy drużynie startującej z tej grupy do baraży udawało się zakwalifikować do II ligi,
* liczba zespołów zdegradowanych do danej grupy + 3 – w przypadku, gdy drużynie startującej z tej grupy do baraży nie udawało się zakwalifikować do II ligi.
Kluby według liczby rozegranych sezonów
Źródło:
Tabela obejmuje łącznie 58 sezonów z lat 1953-1956, 1966/67-1972/73 oraz 1976/77-2023/2024.
Prawa transmisyjne
W sezonie 2018/19 kilka wybranych meczów rozgrywek transmitowanych było za pośrednictwem TVP3 oraz na stronie internetowej sport.tvp.pl i aplikacji mobilnej TVP Sport.
Od sezonu 2019/2020 do końca sezonu 2021/2022 na antenie TVP Sport nadawany był na żywo jeden niedzielny mecz rozgrywany o godzinie 13:00. W lipcu 2022 prawa transmisyjne do pokazywania wszystkich meczów eWinner 2.ligi nabyła platforma internetowa WP Pilot, która na czas rozgrywania spotkań uruchamia specjalne kanały do streamingu. Umowa między spółką Wirtualna Polska Media SA a Polskim Związkiem Piłki Nożnej została zawarta na dwa lata i obowiązuje do końca sezonu 2023/2024. Spotkania ligi są dostępne odpłatnie w usłudze w WP Pilot wraz z szeregiem dodatkowych kanałów, m.in. w pakietach: trzydniowym (jedna kolejka), miesięcznym i rocznym. Dzięki usłudze można także oglądać w całości archiwalne spotkania z aktualnie trwających rozgrywek w bibliotece VOD. Od sezonu 2022/2023 do końca sezonu 2023/2024 dzięki umowie sublicencyjnej z WP Pilot, Telewizja Polska może na antenie kanału TVP Sport oraz drogą internetową za pośrednictwem bezpłatnej aplikacji mobilnej stacji, jak i strony [https://sport.tvp.pl/ sport.tvp.pl/], emitować na żywo jeden mecz w każdej kolejce, dowolnie wybrany przez swoją redakcję sportową. Po bezpośredniej transmisji mecz ten trafia w całości i w formie kilkuminutowego skrótu do biblioteki VOD o nazwie Retransmisje.
Skróty meczów można oglądać też poza WP Pilot na kanale [https://www.youtube.com/channel/UCcz1Tizq8IFdEguy3smvnhA Łączy nas piłka TV] w serwisie YouTube. Są one tam dostępne w formie magazynu podsumowującego całą jedną kolejkę ligową. Odcinki trwają od 15 do maksymalnie 20 minut.
Lista sezonów
Wytłuszczenie oznacza awans klubu do I ligi, a kursywa – występ w barażu o awans; jeśli klub w wyniku barażu awansował, również oznaczone to jest wytłuszczeniem.
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
* [http://www.mogiel.net/POL/history/pol3hist.php Historia III ligi polskiej w statystyce (część I)]
* [http://www.rsssf.com/tablesp/pol3hist.html Historia III ligi polskiej w statystyce (część II)]
!
