Hypogeum – definicja i historia
Hypogeum (łac. z gr. ὑπόγαιον hypógaion – „podziemny”) to podziemne pomieszczenie, najczęściej o okrągłym planie, wykorzystywane jako grób lub miejsce kultu. Powstawały od epoki kamienia, głównie w neolicie, aż do czasów rzymskich.
Funkcje hypogeum
Hypogeum miały różnorodne zastosowania w różnych kulturach:
- Miejsca pochówków: W kulturach przedhistorycznych, takich jak w północno-wschodniej Francji, służyły jako miejsca zbiorowych pochówków.
- Kult bóstw: W niektórych przypadkach hypogeum pełniły funkcję miejsc kultu bóstw chtonicznych lub wodnych.
- Przykłady znanych hypogeów: Hypogeum Ħal Saflieni na Malcie z ok. 3000 p.n.e., które było jednocześnie nekropolią i sanktuarium.
Architektura hypogeum w starożytności
W staroegipskiej architekturze hypogeum to grobowiec wykuty w skale, składający się z systemu schodów, korytarzy i komnat. Był to trzeci podstawowy typ grobu obok piramid i mastab, a w Nowym Państwie stał się popularny wśród zamożnych Egipcjan. W szczególności wyróżniają się:
- Pomieszczenie ofiarne: Z stołem ofiarnym i niszą na posąg.
- Komora grobowa: Gdzie znajdowała się mumia zmarłego.
Rozwój hypogeum w epoce hellenistycznej i rzymskiej
W epoce hellenistycznej pojawił się typ podziemnego grobowca z niszami na ciała wzdłuż korytarza, popularny w Egipcie i Syrii. W Italii hypogeum były obecne w kulturze Etrusków i wczesnego Rzymu. Z biegiem czasu Rzymianie zaczęli rozbudowywać grobowce rodzinne, co doprowadziło do powstania rozbudowanych hypogeów z okresu cesarstwa rzymskiego, znanych z bogatej dekoracji.
Hypogeum a katakumby
W III i IV wieku hypogeum zaczęły dominować w rzymskim budownictwie sepulkralnym, stając się podstawą dla późniejszych katakumb chrześcijańskich. Wiele z nich, takich jak katakumby Domitylli czy Pryscylli, miało znaczenie dla rozwoju sztuki wczesnochrześcijańskiej.
W szerszym znaczeniu hypogeum odnosi się także do podziemi domów, pomieszczeń grzewczych w termach oraz rozległych przestrzeni w amfiteatrach, przeznaczonych dla obsługi wydarzeń oraz zwierząt.
