| rozpoczęcie działalności = 2 sierpnia 1940
| zakończenie działalności =
| terytorium = III Rzesza
| miejsce = Rogoźnica
| pierwotne przeznaczenie =
| powierzchnia =
| komory gazowe =
| liczba podobozów = ok. 100. Do 1 maja 1941 obóz funkcjonował jako filia (AL GR) KL Sachsenhausen, następnie uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego (KL GR) twierdzi, że Mengele przybył do Gross Rosen 18 stycznia 1945 roku i przez dwa miesiące operował na terenie obozu macierzystego i jego filii, 4 lutego oficjalnie został lekarzem obozowym, a także odpowiadał za załogę SS. W filii Klein- Schoenau powstała w marcu 1945 roku izba porodowa dla więźniarek. Tutaj przyszły na świat dzieci z najwyższymi numerami obozowymi.
Filie
Filie obozu znajdowały się w następujących miejscowościach:
* Brněnec
* Chrastava
*
* Jirzecin pod Jedlową
* Králíky
* Meziměstí
* Rychnov u Jablonce nad Nisou
* cz. Jabłońca n. Nysą
* Trutnov Starè Město
* Trutnov
* Trutnov
* Smržovka
* Žacléř
; Na terenie Niemiec:
* Budziszyn
* k. Hoyerswerdy
* w Senftenberg
* Kamieniec
*
*
* Niederoderwitz k. Żytawy
* Niska
* k. Löbau
* Biała Woda
* Żytawa
; Na terenie Polski woj. dolnośląskiego
; rejon jeleniogórski
* Bolków
* Bolesławiec
* Bukowiec
* Chełmsko Śląskie
* Cieplice Śląskie
* Giebułtów
* Jelenia Góra
* Kamienna Góra
* Lubawka
* Marciszów
* Milęcice
* Miłoszów
* Mysłakowice
* Skarbków cz. Mirska
* Ruszów
* Trzebień
* Wizów
* Zgorzelec
; rejon legnicki
* Chocianów
* Miłoszyce
* Osła
; rejon lubuski:
* Gubin
* Iłowa
* Jasień
* Krzystkowice
* Nowa Sól
* Przybyszów
* Przylep
* Sława
* Zielona Góra
; rejon wałbrzyski:
* Bielawa
* Dzierżoniów
* Gorzanów
* Książ
* Mieroszów
* Niemcza
* Pieszyce
* Strzegom-Grabina
* Ścinawka Średnia
* Świebodzice
* Wałbrzych
* Zakrze
; w tym Góry Sowie:
* Głuszyca
* Głuszyca Górna
* Jedlinka
* Jugowice Górne
* Kolce
* Ludwikowice Kł.
* Olszyniec
* Osówka
* Soboń
* Sokolec
* Sowina
* Włodarz
* Zimna Woda
; rejon wrocławski
* Brzeg Dolny (Dyhernfurth I, II)
* Bukołowo
* Gruszeczka
* Wierzchowice
* Wrocław
* Wrocław Leśnica
* Wrocław Psie Pole
; woj. opolskie i wielkopolskie
* Brzeg Pępice
* Owińska
}}
Więźniowie i ofiary
Więźniowie
]]
Do najliczniejszych grup więźniów obozu pod względem etnicznym należeli Żydzi, Polacy oraz obywatele ZSRR. Aż do końca 1941 roku do Gross-Rosen kierowani byli wyłącznie więźniowie z innych obozów koncentracyjnych, dopiero potem także bezpośrednio z placówek policyjnych. Więźniowie, zwłaszcza w pierwszym okresie przed rozbudową systemu podobozów, w większości byli narodowości polskiej. Od końca 1941 roku do podobozów kierowano również tysiące sowieckich jeńców wojennych – trudno dziś ustalić ich liczbę. W Gross-Rosen i jego podobozach znaleźli się również członkowie ruchu oporu z Francji i innych krajów zachodniej Europy (w sumie 3250 osób, z czego około 2000 w Gross-Rosen), aresztowani w ramach akcji o kryptonimie „Nacht und Nebel” (pol.: Noc i mgła) oraz Świadkowie Jehowy.
Praca przy kamieniołomie była bardzo ciężka. Więźniowie przez 12 godzin na dobę wynosili bloki granitu ważące kilkadziesiąt kilogramów. Każde uchybienie było okazją do zakatowania więźnia nawet na śmierć. Głodowe racje żywnościowe (ok. 1000 kcal), brak opieki lekarskiej oraz terror oprawców powodowały dużą śmiertelność. KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów.
W latach 1941–1942 odsetek Żydów był w Gross-Rosen stosunkowo niewielki i nieustannie spadał, na co miała wpływ zarówno niewielka liczba Żydów kierowanych do Gross-Rosen, jak i akcja masowej „eutanazji”, która dotknęła 80% więźniów żydowskich w obozie głównym. W 1942 roku 37 ostatnich Żydów zostało skierowanych z Gross-Rosen do Auschwitz. Wówczas w obozie pozostali prawie wyłącznie więźniowie polityczni, inteligencja, członkowie ruchu oporu i inne nieżydowskie kategorie więźniów. Ponownie przywożeni od października 1943 Żydzi byli kierowani do rozbudowujących się wówczas podobozów, w których stanowili pokaźny odsetek więźniów. W 1944 roku wiele transportów żydowskich przyjeżdżało do Gross-Rosen, a z reguły bezpośrednio do jego filii, z Auschwitz (m.in. transporty Żydów węgierskich) oraz z likwidowanych gett, z łódzkim na czele.
Liczba ofiar
Więźniowie ginęli w obozie z wyczerpania pracą, z chorób, z wycieńczenia i wygłodzenia. Byli mordowani za uchybienia wobec regulaminu. Większość Żydów i jeńców sowieckich traktowana była wyjątkowo okrutnie. Szczególnie tragicznym momentem był luty 1945 roku i morderczy marsz śmierci ewakuujący więźniów. Przez obóz przeszło 125 tys. więźniów, z czego 40 tys. zmarło.
* Wilhelm Gideon – po wojnie został skazany za zbrodnie wojenne na 10 lat więzienia.
* Friedrich Entress – naczelny lekarz SS w KL Groß-Rosen. Wykonywał więźniom zastrzyki z fenolu – sądzony za zbrodnie w Mauthausen skazany na karę śmierci i stracony.
* Johannes Hassebroek – ostatni komendant obozu. W 1948 r. skazany przez brytyjski Trybunał Wojskowy na karę śmierci za zbrodnie popełnione w obozach koncentracyjnych. W styczniu 1950 karę zamieniono mu jednak na 15 lat więzienia, a już we wrześniu 1954 wypuszczono go na wolność. Zmarł w 1977 w Westerstede.
* Willibald Jobst – jeden z lekarzy SS. Skazany na karę śmierci w pierwszym procesie załogi Mauthausen przed amerykańskim Trybunałem Wojskowym. Wyrok wykonano przez powieszenie w więzieniu Landsberg.
* Albert Lütkemeyer – osądzony przez brytyjski Trybunał Wojskowy w Hamburgu za zbrodnie w Neuengamme. Skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano w więzieniu Hameln w czerwcu 1947.
* Arthur Rödl – pierwszy komendant obozu koncentracyjnego Groß-Rosen. Popełnił samobójstwo w 1945.
* Heinz Thilo – lekarz SS. Popełnił samobójstwo w 1945.
* Anton Thumann – jeden z największych sadystów w obozach. Odpowiadał jedynie za zbrodnie popełnione w Neuengamme. Trybunał wydał na Thumanna wyrok śmierci, który został wykonany przez powieszenie w październiku 1946 w więzieniu Hameln.
Dzieje powojenne
Więzienie NKWD
Po wojnie przez ok. 2 lata na terenie KL Groß-Rosen funkcjonowało tajne więzienie NKWD, którego dzieje nie zostały jeszcze należycie przebadane. Utrudniło to w dużym stopniu zachowanie archiwaliów i resztek materialnych po hitlerowskim obozie. Z tego też względu, mimo wielu prób środowisk więźniarskich nie było możliwe założenie muzeum przez dziesiątki lat po wojnie. Z zabudowań obozowych zachowały się dwa budynki, trochę drugorzędnych ruin i podmurówki baraków. Kamieniołom był dalej eksploatowany.
Tereny obozowe i muzeum oraz ośrodek naukowo-badawczy
W latach 1950–1953 na terenie obozu powstał okazały Pomnik ku czci ofiar faszyzmu autorstwa Adama Prockiego. W roku 1985, w okresie porządkowania terenu obozu przez zespół Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych pod kierunkiem prof. Stanisława Dawskiego, pomnik został przebudowany.
W roku 1983 zostało powołane do życia Państwowe Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy – Wałbrzychu, które zabezpieczyło nieliczne pozostałe eksponaty i archiwalia, oraz rozpoczęło prace badawcze nad rekonstrukcją dziejów obozu. Udało się ustalić tożsamość ponad połowy więźniów oraz opracować naukowo część podobozów. Organem założycielskim Państwowego Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy – Wałbrzychu było Ministerstwo Kultury i Sztuki.
W wyniku reformy samorządowej i likwidacji województwa wałbrzyskiego w 1999 roku, muzeum przeszło pod władanie sejmiku wojewódzkiego dolnośląskiego, co odbiło się negatywnie na jego finansach i ograniczyło tempo badań. Państwowe Muzeum Gross-Rosen od 1983 roku korzystało z pomieszczeń Zamku Książ w Wałbrzychu. W 1987 roku muzeum dzierżawiło barak przy ul. Starachowickiej 9a w Wałbrzychu. W 1998 roku Państwowe Muzeum Gross-Rosen i Archiwum oraz Pracownie Naukowo-Badawcze zostały przeniesione do dzielnicy Konradów w Wałbrzychu przy ulicy Szarych Szeregów 9.
* Wałbrzych – Muzeum Gross-Rosen dyrekcja i administracja oraz muzeum z archiwum i pracownie naukowo-badawcze.
Głównym zadaniem muzeum w Wałbrzychu jest gromadzenie materiałów źródłowych do historii kompleksu KL Groß-Rosen, prowadzenie badań naukowych i upowszechnianie wiedzy historycznej oraz zabezpieczanie pozostałości poobozowych i udostępnianie dla zwiedzających. Prace prowadzone są w trzech działach: gromadzenia zbiorów, naukowo-badawczym oraz oświatowym.
Przypisy
Bibliografia
*
*
*
*
* Joanna Lamparska, Imperium małych piekieł. Mroczne sekrety Gross Rosen, Kraków, Znak Horyzont, 2019, .
*
* Dorota Sula, Szkice z historii Konzentrationslager Gross-Rosen, Wałbrzych, Muzeum Gross Rosen, 2019.
Linki zewnętrzne
* [http://www.gross-rosen.eu Oficjalna strona Muzeum Gross-Rosen]
* [http://izrael.badacz.org/zydzi_w_polsce/martyrologia_gross.html Gross-Rosen – www.izrael.badacz.org]
* [http://www.youtube.com/watch?v=NCwe7OJZFkI Nieznana historia piłki nożnej]
*
* [http://zapisyterroru.pl/dlibra/results?action=AdvancedSearchAction&type=-3&search_attid1=62&search_value1=Masowa+eksterminacja+%E2%80%93+KL+Gross%5C-Rosen Zeznania dotyczące obozu Gross-Rosen w bazie świadectw „Zapisy Terroru”]
* [https://polska-org.pl/512858,Rogoznica,Muzeum_Gross_Rosen_d_niemiecki_oboz_koncentracyjny.html Muzeum Gross-Rosen (d. niemiecki obóz koncentracyjny) – Konzentrationslager Gross-Rosen] na portalu polska-org.pl
* [https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/r/214-rogoznica/116-miejsca-martyrologii/50139-oboz-koncentracyjny-gross-rosen Obóz koncentracyjny Gross-Rosen] na portalu Wirtualny Sztetl
Kategoria:Niemieckie obozy koncentracyjne w III Rzeszy
Kategoria:Więzienia NKWD w Polsce
Kategoria:Muzea w Wałbrzychu
