Graduał – Definicja i Znaczenie
Graduał (łac. graduale) to zmienny śpiew wykonywany podczas katolickiej liturgii mszy oraz nabożeństw luterańskich. Należy do propriów liturgicznych i jest formą responsorium, którego tekst pochodzi z psalmów.
Wykonanie w Liturgii Katolickiej
W Kościele katolickim graduał wykonywany jest po lekcji i przed śpiewem Alleluja lub Tractus. Jego forma chorałowa polega na melizmatycznym śpiewie kantora, który jest jednocześnie recytowany przez kapłana. Po reformie Soboru Watykańskiego II graduał został częściowo zastąpiony psalmem responsoryjnym, jednak nadal istnieje możliwość jego wykonania z repertuaru chorałowego.
Graduał, jako najstarszy i najważniejszy z propriów mszalnych, wywodzi się z tradycji synagogalnej, gdzie psalmy były śpiewane responsoryjnie. Początkowo zawierał pełne psalmy, ale z czasem przekształcił się w formę responsorium z antyfoną i jednym wersetem psalmowym. Nazwa „graduał” odnosi się do miejsca, z którego był wykonywany, zazwyczaj stopni ołtarzowych.
Graduał jest intonowany przez jednego lub dwóch kantorów, a następnie antyfonę śpiewa cały chór. Wers jest śpiewany przez kantorów do oznaczonego miejsca, a kończy go chór. Możliwe jest także wykonanie graduału w formie responsorialnej, z powtórzeniem antyfony po wersie.
Graduał jako Księga Liturgiczna
W katolicyzmie termin graduał odnosi się również do księgi liturgicznej, która zawiera wszystkie śpiewy mszalne. Zawiera ona przede wszystkim śpiewy zmienne (proprium), takie jak:
- introit
- graduał
- śpiew alleluja z wersetem
- offertorium
- communio
Oprócz tego graduały mogą zawierać śpiewy stałe (ordinarium), takie jak:
- Kyrie eleison
- Gloria
- Credo
- Sanctus (oddzielnie lub razem z Benedictus)
- Agnus Dei
- Ite missa est lub Benedicamus Domino
Podsumowanie
Graduał, jako ważny element liturgii katolickiej i luterańskiej, łączy tradycję muzyczną z duchowym doświadczeniem. Jego miejsce w liturgii oraz forma wykonania odzwierciedlają bogate dziedzictwo kulturowe i religijne Kościoła.
