Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna (niem. Hauptschlüsselerbstollen) to podziemny kanał wodny zbudowany w latach 1800–1869 na Górnym Śląsku, między Zabrzem a Królewską Hutą. Jest to najdłuższa sztolnia dziedziczna oraz największa budowla hydrotechniczna w europejskim górnictwie węglowym. Częściowo udostępniona dla zwiedzających jako Sztolnia Królowa Luiza.
Historia
Inicjatorem budowy był Friedrich Wilhelm von Reden, a projekt wzorowano na angielskich i węgierskich rozwiązaniach. Sztolnia miała długość 14,25 km, a jej wylot znajdował się w Zabrzu. Budowa rozpoczęła się 23 czerwca 1799 roku, a sztolnia została drążona ręcznie, osiągając średnią głębokość 38 metrów. Główne cele budowy to odwodnienie kopalń oraz transport urobku łodziami do huty w Gliwicach.
Węgiel transportowano już od 1806 roku, a sztolnia miała pięć mijanek oraz trzy porty. Jednakże z czasem, z powodu wzrostu wydobycia, przepustowość okazała się niewystarczająca. W latach 30. XIX wieku zaprzestano transportu węgla na rzecz nowoczesnych metod odwadniania, co doprowadziło do stopniowego wycofywania się z użytkowania sztolni.
Rewitalizacja
Pomysł rewitalizacji sztolni pojawił się w 1998 roku. Po latach badań i prac, w 2010 roku uzyskano dofinansowanie z Unii Europejskiej na rewitalizację. Koszt całej inwestycji wyniósł około 100 mln zł. Sztolnia została udostępniona dla turystów, m.in. poprzez szyb Carnall i szyb Wyzwolenie. W 2017 roku otwarto fragment o długości 1,5 km, a w 2018 roku kolejną część z podziemnym spływem.
Podsumowanie
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna to ważny zabytek techniki górniczej, który przeszedł długą historię od budowy po rewitalizację. Dziś pełni funkcję turystyczną, przyciągając zwiedzających swoją unikalną architekturą i historią.
