Getto Żydowskie w Częstochowie
Getto w Częstochowie (niem. Ghetto Tschenstochau) zostało utworzone 9 kwietnia 1941 roku na mocy rozporządzenia stadthauptmanna Richarda Wendlera. Granice getta wyznaczały ulice Kawia, Kiedrzyńska, Jaskrowska, Fabryczna, Narutowicza, Strażacka, rzeka Warta oraz tory kolejowe. Obszar ten pokrywał się z przedwojenną dzielnicą żydowską.
Demografia i praca
Mieszkańcami getta byli Żydzi z Częstochowy oraz pobliskich miejscowości, a także wysiedleńcy z terenów wcielonych do Rzeszy. Liczba ludności wynosiła początkowo około 40 tys. osób, a w szczytowym momencie osiągnęła 48 tys. Żydzi pracowali głównie w przemyśle zbrojeniowym.
Likwidacja getta
Likwidacja getta rozpoczęła się 22 września 1942 roku i zakończyła się w nocy z 7 na 8 października. Akcję przeprowadzili Niemcy z pomocą Ukraińców i Łotyszów. Na placu Daszyńskiego odbyła się selekcja, w wyniku której około 40 tys. osób deportowano do obozu zagłady w Treblince, a 2 tys. osób rozstrzelano na miejscu.
Ci, którzy przeżyli, zostali osadzeni w „małym getcie”, które miało ograniczone granice. Mieszkańcy „małego getta” pracowali w fabrykach i warsztatach rzemieślniczych. W 1943 roku miały miejsce egzekucje oraz łapanki, w tym tzw. akcja purimowa, w której zabito 127 osób.
Podziemie i powstanie
W „małym getcie” działało podziemie, kierowane przez dr. Adama Wolberga i Mordechaja Zylberberga. W czerwcu 1943 roku, gdy Niemcy przeprowadzili decydujący szturm, doszło do samoobrony mieszkańców getta. Ostatecznie „małe getto” przestało istnieć, a ocalałych osadzono w zakładach Hasag.
Wyzwolenie i upamiętnienie
Obozy Hasagu zostały wyzwolone 17 stycznia 1945 roku, ocalało 5200 Żydów, w tym 1518 częstochowian. Wspomnienia z getta można znaleźć w literaturze, m.in. w utworach Irit Amiel i Jerzego Einhorna.
W październiku 2009 roku odsłonięto pomnik ofiar getta przy ul. Strażackiej, a ofiary upamiętniono także na cmentarzu żydowskim oraz na pomniku Ofiar Obozu Zagłady w Treblince.
Przypisy
W 1966 roku w RFN zakończono proces kapitana Paula Degenhardta, oskarżonego o morderstwa w getcie.
