5 – Budynek Judenratu]]
w Warszawie o uruchomieniu następnego dnia, 19 sierpnia 1943, pociągu (symb. Pj 204) z Żydami z getta w Białegostoku do Treblinki w składzie 35 wagonów towarowych]]
. Kamień upamiętniający Żydów z Białegostoku]]
Getto w Białymstoku, getto białostockie (; ) – getto dla ludności żydowskiej w Białymstoku, utworzone w czasie II wojny światowej w 1941 roku przez niemieckie władze okupacyjne dla ponad 40 tys. Żydów z Białegostoku i okolic. Zlikwidowane w dniach 16–20 sierpnia 1943 roku.
Warunki życia w getcie
Getto było otoczone ok. 3-metrowym ogrodzeniem zakończonym drutem kolczastym. Główna brama do dzielnicy żydowskiej znajdowała przy ul. Kupieckiej, w pobliżu skrzyżowania z ul. Lipową. Żywność zdobywano dzięki przemytowi z pobliskich wsi i pomocy ludności zamieszkującą aryjską część miasta. Wiązało się to z dużym ryzykiem, ponieważ groziło to zazwyczaj zesłaniem do obozu koncentracyjnego.
Żydzi byli wykorzystywani do pracy w zakładach niemieckich w Białymstoku. Wykorzystywano ich również do prac porządkowych, przeładunku transportów. Część z nich pracowała w Wołkowysku. Również jedna grupa robotników żydowskich pracowała we wsi Markowszczyzna. Na terenie getta istniały również zakłady rzemieślnicze, pracujące głównie na potrzeby niemieckiego wojska. Do listopada 1942 r. w getcie istniały 2 szkoły podstawowe z językami wykładowymi – hebrajskim i polskim.
Niedługo po utworzenia getta, 16 września 1941 roku niemieckie władze wydały zarządzenie o ewakuacji części Żydów do Prużany. W teorii miały być wysiedlone osoby, które nie pracowały. W rzeczywistości na listy osób przeznaczonych do przesiedlenia trafiały osoby z alfabetycznego spisu ludności. Na początku były to osoby, których nazwiska rozpoczynały się na literę „A” itd. W sumie wysiedlono około 4000 osób. Część z nich nielegalnie powróciła do Białegostoku. Pozostali zginęli podczas likwidacji getta w Prużanie. Podczas likwidacji „prowincji białostockiej” getto zostało szczelnie zamknięte. Nie mógł dostać się do niego nikt ani też z niego wydostać. Władzę nad nim przejęło Gestapo.
Powstanie w getcie
W 1942 roku w getcie białostockim powstała Antyfaszystowska Organizacja Bojowa.
W 1943 roku Niemcy przystąpili do likwidacji getta, 5–12 lutego zamordowali na miejscu 800 osób, a do obozu zagłady w Treblince wywieźli 10 tys. 15−16 sierpnia 1943, podczas likwidacji getta, wybuchło powstanie. Bojownikom żydowskim nie udało się zrealizować planu przedostania się, wraz z dużą grupą mieszkańców, do Puszczy Knyszyńskiej. Większość z nich zginęła w czasie walki.
Pozostałych przy życiu Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince. Po likwidacji getta białostockiego jego teren był miejscem koncentracji ludności polskiej wysiedlonej z Białowieży.
Osoby przetrzymywane w getcie
* Efraim Barasz – szef Żydowskiej Rady w Białymstoku
* Stanisława Centnerszwerowa – malarka
* Daniel Moszkowicz – komunista, zastępca dowódcy powstania w getcie białostockim
* Samuel Pisar – prawnik, obrońca praw człowieka
* Mordechaj Tenenbaum – przywódca powstania w getcie białostockim
Upamiętnienie
Białostoccy Żydzi zostali upamiętnieni jednym z kamieni z nazwą miasta, stanowiącym element pomnika Ofiar Obozu Zagłady w Treblince.
Przypisy
Bibliografia
* Bernard Mark, „Ruch oporu w getcie białostockim. Samoobrona-zagłada-powstanie”, Warszawa 1952.
* Czesław Pilichowski, Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
Linki zewnętrzne
* [http://szlak.uwb.edu.pl/ Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku]
*[https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/397-bialystok/116-miejsca-martyrologii/44607-getto-w-bialymstoku Getto w Białymstoku na portalu Wirtualny Sztetl]
Białystok
