Fortunat Alojzy Gonzaga Żółkowski (ur. 2 listopada 1777, zm. 11 września 1822 w Warszawie) – wybitny polski aktor, dramatopisarz, tłumacz, poeta i publicysta.
Życiorys
Żółkowski pochodził z rodziny szlacheckiej. Po przerwaniu nauki w Krzemieńcu, brał udział w powstaniu kościuszkowskim. Po śmierci rodziców osiedlił się w Lwowie, gdzie zafascynował się teatrem. W 1797 roku potajemnie przybył do Warszawy, gdzie dołączył do zespołu teatralnego Agnieszki Truskolaskiej. Debiutował w 1798 roku w roli Ekonoma w sztuce Wdzięczni poddani panu. W 1799 roku przeszedł do zespołu Wojciecha Bogusławskiego. Żółkowski był znany jako komik, mimo prób w rolach dramatycznych.
W latach 1810–1811 był członkiem towarzystwa literackiego Sfinks. Od 1811 roku publikował gazetki satyryczne w Warszawie, spędzając czas w kawiarni literackiej Pod Kopciuszkiem. W 1822 roku, w związku z chorobą, udał się na kurację, jednak kontynuował występy aż do śmierci. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
Role
Do najważniejszych ról Żółkowskiego należą:
- Miechodmuch w Krakowiacy i górale
- Kartofel w Gaweł na księżycu
- Don Bartolo w Cyruliku sewilskim
- Baron w Kopciuszku
- Lisiewicz w Pan Geldhab
Twórczość
Żółkowski był także płodnym twórcą literackim, przetłumaczył i napisał wiele utworów scenicznych, w tym:
- Gaweł na księżycu (1805)
- Szarlatan, czyli Wskrzeszenie umarłych (1814)
- Pałac Lucypera (1811)
W latach 1820-1821 wydawał satyryczne pismo Momus.
Życie prywatne
Żółkowski był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Nepomucenę, a z drugiego – dwóch synów, Alojzego i Lucjana, również aktorów. Jego żona, Maria Ludwika Ebel, była aktorką, która zadebiutowała w 1808 roku.
Opracowania nt. Żółkowskiego
Na temat Żółkowskiego powstało wiele prac, w tym monografie i artykuły dotyczące jego twórczości i życia artystycznego.
Bibliografia
Wśród źródeł dotyczących Żółkowskiego znajdują się:
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965
- Stanisław Szenic, Cmentarz Powązkowski 1790-1850
Żółkowski pozostaje ważną postacią w historii polskiego teatru i literatury.
