Filozofia historii
Filozofia historii, znana również jako historiozofia, to dziedzina filozofii, która analizuje sens i istotę dziejów, rozumianych jako całość zmian zachodzących w czasie.
Podstawowe problemy historiozofii
Główne zagadnienia, którymi zajmuje się historiozofia, to:
- Czy proces historyczny jest uporządkowany, czy przypadkowy?
- Czy dzieje są determinowane przez jednostki, czy przez zewnętrzne prawa, takie jak ekonomiczne?
- Czy wydarzenia historyczne są unikalne, czy istnieją ich powtarzalności?
- Czy dzieje mają ostateczny cel, czy są nieskończonym procesem?
Warto zaznaczyć, że filozofia historii różni się od metodologii historii, która zajmuje się historiografią jako nauką humanistyczną.
Nazwa i kontekst
Różne terminy używane do określenia tej dziedziny (historiozofia, filozofia dziejów, filozofia historii) odzwierciedlają różne podejścia do jej analizy. Na przykład:
- Termin „filozofia dziejów” nawiązuje do heglizmu, sugerując uporządkowany charakter procesów historycznych.
- „Filozofia historii” jest bardziej neutralna, nie redukując zagadnień filozoficznych do historiozoficznych.
- „Historiozofia” obejmuje różne formy refleksji nad historią, w tym literacką czy socjologiczną.
Filozofia historii rozwija się głównie w tradycji niemieckiej i włoskiej, często w kontekście myśli Hegla i Marksa, podczas gdy w tradycji anglosaskiej występuje niechęć do heglizmu.
Źródła myślenia historycznego
W starożytności dominowała cykliczna koncepcja czasu, w której zmiany w historii były postrzegane jako pozorne. Przykłady to stoicki mit wiecznego powrotu oraz koncepcja czterech wieków ludzkości Owidiusza.
Chrześcijaństwo wprowadziło liniową koncepcję czasu, uznając sens dziejów związany ze zbawieniem, co zostało rozwinięte przez św. Augustyna w „Państwie Bożym”. W średniowieczu nastąpiło zahamowanie myślenia historycznego, a renesans umożliwił rozwój badań historycznych.
Niektóre poglądy historiozoficzne
- Mesjanizm
- Winkelriedyzm
- Prowidencjalizm
- Heroizm
- Finalizm
- Materializm historyczny
- Heglizm
- Historyzm
- Millenaryzm
- Progresywizm
Bibliografia
- Zbigniew Kuderowicz, Filozofia dziejów, Warszawa 1983.
- Karl Löwith, Historia powszechna i dzieje zbawienia, Kęty 2002.
- Paul Ricoeur, Chrześcijaństwo i sens dziejów, Warszawa 1991.
