Fikcja prawna

Fikcja prawna

Fikcja prawna to norma prawna, która nakazuje uznanie za istniejący fakt prawny, mimo że w rzeczywistości nie miało to miejsca. Jej głównym celem jest stabilizacja obiegu prawnego oraz eliminacja niepewności prawnych. Fikcje te ułatwiają ustalanie stanu faktycznego, szczególnie w kontekście ochrony wartości społecznych oraz słabszych stron w procesach prawnych.

Fikcje prawne są zazwyczaj oznaczane w aktach prawnych słowami takimi jak „uznaje się” czy „należy uznać”. Różnią się one od domnień tym, że domniemania opierają się na prawdopodobieństwie, podczas gdy fikcje prawne są tworzone przez normy, które nie pozwalają na istnienie danego faktu w rzeczywistości.

Warto zaznaczyć, że fikcje prawne nie powinny być mylone z teoretycznymi założeniami prawa, które mają charakter analityczny, ani z funkcjonowaniem systemu prawnego, które czasami jest błędnie określane jako „fikcja prawna”.

Historyczne aspekty fikcji prawnej

Pojęcie fikcji prawnej znane było już w starożytności, np. w prawie rzymskim, gdzie przyjmowano fikcję, że niewolnik mógł zawierać umowy we własnym imieniu w kontekście wyzwolenia.

Fikcja prawna w polskim prawie

W polskim systemie prawnym przykładem fikcji prawnej jest artykuł 928 § 2 Kodeksu cywilnego, który stwierdza, że „spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”. W praktyce oznacza to, że spadkobierca traktowany jest jak zmarły przed śmiercią spadkodawcy.

Innym istotnym przypadkiem fikcji prawnej jest doręczenie fikcyjne, które ma miejsce, gdy pismo urzędowe uznaje się za doręczone, gdy:

• adresat odmówił jego przyjęcia;
• organ złożył pismo do akt z powodu braku wskazania nowego adresu;
• adresat nie wskazał pełnomocnika do doręczeń;
• adresata nie zastano pod jego adresem, a przesyłka była dwukrotnie awizowana.

W prawie rodzinnym dzieci adoptowane traktowane są na równi z dziećmi biologicznymi adoptujących, co także stanowi przykład fikcji prawnej.

Bibliografia

• Maciej Koszowski, Dwadzieścia osiem wykładów ze wstępu do prawoznawstwa, Wydawnictwo CM, Warszawa 2019.

Fikcje prawne są zatem istotnym narzędziem w systemie prawnym, mającym na celu uproszczenie i ułatwienie procedur prawnych oraz ochronę wartości społecznych.