Emblemat – definicja i historia
Emblemat, pochodzący z greckiego ἔμβλημα oznaczającego „wypukłą dekorację”, to literacko-obrazowy gatunek, który uformował się w XVI wieku. Do jego klasycznej struktury, która rozwinęła się w drugiej połowie XVI wieku oraz w XVII wieku, należały:
- Inskrypcja (lemma) – sentencja składająca się z 2-5 słów.
- Obraz (imago) – rycina ilustrująca różne wyobrażenia.
- Subskrypcja – wiersz lub tekst wyjaśniający związek między inskrypcją a obrazem.
Celem emblematu było odkrywanie relacji między słowem a obrazem poprzez zestawienie motta z treścią ryciny, co tworzyło enigmatyczny rebus, a następnie wyjaśnienie ich związku w subskrypcji.
Rozwój emblematu w literaturze
W XVI i XVII wieku emblematy cieszyły się dużą popularnością, a ich zbiory były publikowane w książkach. Pierwszą taką książką był Emblematum liber autorstwa Andrea Alciato, wydana w Augsburgu w 1531 roku. W epoce baroku emblematy wpisywały się w poszukiwanie wspólnoty sztuk, co odzwierciedlały inne formy artystyczne, jak barokowa opera.
Polscy twórcy emblematów
W Polsce do najbardziej znanych twórców emblematów należeli:
- Mikołaj Rej – autor Źwierzyniec
- Andrzej Maksymilian Fredro – autor Peristromata regum (zbiór w języku łacińskim)
- Zbigniew Morsztyn – autor Emblemata
- Stanisław Herakliusz Lubomirski – autor Adverbia moralia (zbiór w języku łacińskim z rycinami zaprojektowanymi przez Tylmana z Gameren)
Bibliografia
- Paulina Buchwald-Pelcowa: Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI-XVIII wieku. Wrocław 1981
- Roman Krzywy, Wstęp, [w:] A. Alciatus, Emblematum libellus. Książeczka emblematów, Warszawa 2002
- Janusz Pelc: Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej. Wrocław 1973
- Janusz Pelc: Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków 2002
Emblematy stanowią istotny element kultury literackiej i artystycznej, łącząc w sobie różnorodne formy ekspresji.
