Elita w społeczeństwie
Elita to kategoria osób, które zajmują najwyższą pozycję w hierarchii społecznej i mają istotny wpływ na władzę oraz kształtowanie postaw w społeczeństwie. Wśród socjologów istnieje spór, czy elita powinna być traktowana jako grupa społeczna, ponieważ brakuje jej cech typowych dla zorganizowanych grup, takich jak wewnętrzna struktura czy więzi.
Mechanizmy tworzenia elit
Janusz Sztumski wyróżnia kilka mechanizmów, które prowadzą do formowania elit:
- ex domini gratia: nadanie godności przez elitę.
- ex signi: dziedziczenie tytułów rodowych.
- ex auctoritate: łączenie osób o znaczącej władzy i kompetencjach.
- ex virtute: uznanie cnotliwości jednostek przez społeczeństwo.
- ex aliquae causa: różne przyczyny wyróżnienia, np. osiągnięcia w edukacji czy sporcie.
Rodzaje elit
Elity można klasyfikować na różne sposoby, w tym ze względu na:
- Walory: elita walorów, czyli merytokracja, oparta na cechach ciała i umysłu.
- Posiadanie: elita posiadania, związana z majątkiem jednostek.
- Rodowód: elita rodowa, uzależniona od „dobrego urodzenia” oraz elita ustosunkowanych, związana z relacjami z osobami wybitnymi.
- Funkcje: elity funkcji, obejmujące polityków, lekarzy, naukowców.
- Zasługi: elita zasług, wyróżniająca się działaniami na rzecz społeczności.
Obszary działalności elit
Elity są obecne w różnych obszarach życia społecznego, takich jak gospodarka, polityka, wojsko, kultura czy edukacja. Istnieje debata, czy istnieje jedna hierarchia społeczna z jedną ogólną elitą, czy raczej wiele niezależnych hierarchii. Znamierowski wyróżnia także elitę godności, która podkreśla swoją wyjątkowość w społeczeństwie.
Ekskluzywizm elit
Elity często przejawiają ekskluzywizm, co oznacza ich dążenie do odizolowania się od społeczeństwa i ograniczenia dostępu do swojego kręgu. Znamierowski wyróżnia elity pasożytnicze, które dbają tylko o siebie, oraz elity rycerskie, które troszczą się o dobro ogółu.
Teoria elit
Rola i funkcjonowanie elit w społeczeństwie były przedmiotem badań wielu socjologów, politologów i filozofów, takich jak Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca, Robert Michels i C. Wright Mills. Ich prace koncentrowały się głównie na elicie władzy i jej wpływie na politykę.
