Eleusis – Wprowadzenie
Eleusis to stowarzyszenie religijno-filozoficzne, założone w 1902 roku przez Wincentego Lutosławskiego i Joachima Sołtysa. Jego nazwa nawiązuje do greckiego miasta Eleusis, znanego z misteriów związanych z kultem Demeter i Persefony. Członkowie stowarzyszenia, zwani elsami, dążyli do ideowej odnowy narodu polskiego.
Ideologia Eleusis
Eleusis promowało poczwórną wstrzemięźliwość od alkoholu, tytoniu, hazardu i rozpusty. Ideowym celem było przygotowanie elit narodowych. Członkowie stowarzyszenia:
- rozpoczynali dzień o 5 rano zimną kąpielą,
- studiowali jogę, filozofię indyjską oraz Platona,
- praktykowali dostosowaną do siebie jogę indyjską,
- kultywowali katolicką pobożność,
- propagowali bohaterstwo i karność,
- przechodzili krótkotrwałe i długookresowe posty.
Działalność Eleusis
Stowarzyszenie, głównie aktywne wśród studentów lwowskich i krakowskich, organizowało spotkania dyskusyjne, zwane eleuzynami. Eleusis starało się tworzyć komórki wśród młodzieży gimnazjalnej, znane jako „Związki Nadziei”. Ruch miał charakter katolicki i narodowy, promując jedność ducha w służbie narodowej.
Eleuzys
W 1903 roku z ruchu abstynencji alkoholowej Eleuterja wyłonił się bardziej radykalny odłam „Eleuzys”, który również propagował poczwórną wstrzemięźliwość. Różnice w podejściu między Eleuzys a Eleusis były widoczne w ich statutach. Eleusis dążyło do stworzenia zwartej elity narodowej, a członkowie składali dożywotnie śluby wstrzemięźliwości.
Członkowie Eleusis
Do znanych przedstawicieli Eleusis należeli:
- Maksymilian Basista,
- Ignacy Buła,
- Jan Dziuba,
- Jerzy Grodyński,
- Józef Kostrzewski.
Elsowie stanowili przeciwwagę dla militarystycznych wpływów w ruchu harcerskim, a ich działalność przyczyniła się do powstania grupy „Gniazdo” zrzeszającej harcerzy.
Polskie Eleusis na Górnym Śląsku
W latach 1903–1914 Eleusis działało aktywnie na Górnym Śląsku, w miastach takich jak Gliwice, Zabrze i Rybnik. Działalność stowarzyszenia spotkała się z oporem ze strony władz pruskich, które oskarżały je o działalność wywrotową. Mimo represji, ruch przetrwał, a jego celem było wychowanie kadry działaczy polskiego ruchu narodowego.
Podsumowanie
Eleusis odegrało znaczącą rolę w kształtowaniu ideologii i wartości wśród polskiej młodzieży na początku XX wieku, promując wstrzemięźliwość, katolicką pobożność i narodową jedność.
