Dziennik – gatunek literacki o charakterze autobiograficznym, obejmujący bieżące zapiski, które mogą być przeznaczone do użytku osobistego lub publikacji. Dzienniki składają się z codziennych wpisów, często opatrzonych datą oraz miejscem powstania. Termin „dziennik” wywodzi się od łacińskiego słowa diarium, które pierwotnie oznaczało codzienną rację żywnościową.
Specyfika gatunku
Dziennik różni się od tradycyjnych wspomnień, ponieważ jest tworzony na bieżąco. Charakteryzuje się:
- Brakiem z góry ustalonego planu kompozycji.
- Dopuszczeniem braku tematycznej kontynuacji między wpisami.
- Możliwością dowolnego rozpoczęcia i zakończenia zapisków przez autora.
- Różnorodnością tematów – mogą obejmować codzienne zdarzenia, emocje, refleksje polityczne czy społeczne.
Dzienniki mogą być dzielone na:
- Dzienniki zewnętrzne – skupiają się na sprawach zewnętrznych.
- Dzienniki intymne – koncentrują się na osobistych emocjach i przeżyciach, często przeznaczone do użytku osobistego lub publikacji.
Odmianą dziennika jest dziennik podróży, który dokumentuje relację z wyprawy. Pierwszym autorem, który opublikował dziennik, był André Gide w 1938 roku.
Twórcy
W literaturze powszechnej znani diarzyści to:
- Samuel Pepys
- Henri-Frédéric Amiel
- Charles Baudelaire
- Paul Valéry
- André Gide
- Albert Camus
- Franz Kafka
- Thomas Mann
- Lew Tołstoj
- Søren Kierkegaard
- Salvador Dalí
W literaturze polskiej do najsłynniejszych diarystów należą:
- Stanisław Brzozowski
- Karol Irzykowski
- Henryk Elzenberg
- Bronisław Malinowski
- Faustyna Kowalska (Dzienniczek)
- Stefan Żeromski
- Witold Gombrowicz
- Gustaw Herling-Grudziński (Dziennik pisany nocą)
- Leopold Tyrmand (Dziennik 1954)
- Sławomir Mrożek
- Jarosław Iwaszkiewicz
- Zofia Nałkowska
- Maria Dąbrowska
- Jan Józef Szczepański
- Andrzej Bobkowski
- Janusz Korczak
- Stefan Kisielewski
- Józef Czapski
- Stefan Wyszyński
- Andrzej Kijowski
- Jan Lechoń
